میراث مکتوب- کتاب سفیر کبیر، مجموعه‌ای از خاطرات، یادداشت‌ها، دلنوشته‌ها و اشعار فرهیختگان، روزنامه‌نگاران، روشنفکران، نویسندگان و مقامات تاجیکستان است که در ارج‌گذاری و پاسداشت خدمات دکتر علی‌اشرف مجتهد شبستری، اولین سفیر جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، و به همت دو تن از نویسندگان فرهیخته و خوشنام این کشور به نام‌های فاتح عبدالله و میرزا شکورزاده گردآوری و تدوین و در سال 2002 میلادی، با خط سیریلیک و با نشانِ انتشارات امرعلم در 244 صفحه در تاجیکستان منتشر شده است.
این كتاب همزمان با سی‌امین سالروز استقلال تاجیكستان به‌صورت الكترونیكی (پی.دی.اف) در سایت مؤسسه پژوهشی میراث مكتوب منتشر می‌شود.
برای دریافت فایل پی‌دی‌اف کتاب «سفیر کبیر» کلیک کنید!
متن فارسی‌نویسی شدۀ این اثر نیز در دست انتشار است.
فاتح عبدالله در پسین‌گفتار خود چنین نوشته است:
«گفتهاند: زمانه به پاداش آبستن است.
با نظرداشت خدمت‌های تاریخی شبستری، این‌جانب تصمیم گرفتم که نظرات اهل ادب و فضل تاجیک را راجع‌به کارنامۀ سفیر گردآوری نمایم. چون فکر این اندیشه را به شماری از پُرمایگان نمک‌شناسِ این پاکیزه‌بوم بیان داشتم، جمله به گرفتاری‌های فراوان نگاه نکرده، با جوش و خروش استقبال کردند و در یک فاصلۀ کوتاه، این کتاب، که ایدون در دست دارید، فراهم گشت.
این کتاب از سر اخلاص و ارادت خالصانه و صادقانه به نگارش آمده؛ گرامیداشت برادری و یکپارچگی ایرانیان است و در آن مهر و الفت، راستی و صمیمیّت موج میزند. این کتابْ درود و پیام‌های مهرجویانِ کوه پامیر به جبال البرز، رودخانۀ زرافشان به نهر زاینده‌رود، وادی وخش به دشت مغان و کند خجند به شهر تبریز است و در آن خونِ ستارههای پاینده، روانِ باران‌های فیض‌آفرین، بوی سبزِ بهارانِ گل‌به‌سر، عطرِ شکوفههای سوسن و سیب و روح گندمزاران طلارنگ تاجیک‌زمین احساس می‌شود.
کتاب مذکور سه بخش را در بر می‌گیرد. بخش یکم «افزونگر آبروی ایران» نام داشته، از نظرات اهل علم و ادب تاجیکستان راجع‌به کارنامۀ پنج ساله شبستری و شخصیّت او فراهم گشته است. عنوان بخش دوم «درد بیداری» است و شامل چند قطعه شعر ارمغان شدهای میباشد که ارتباط بی‌واسطه یا به‌واسطه به سفیر دارد. بخش سوم «پیام یگانگی» از یک گفتگوی شبستری با یک خبرنگار تاجیک و یک پیام نوروزی او تهیه شده است.
فشردۀ سخن: شبستری در پنج سال سفارت خویش در تاجیکستان به‌صورت رساند که به‌معنی، هم حقیقی و هم مجازی، سفیر کبیر میباشد. پدیدۀ شبستری در تاریخ دیپلماسی ایران (و شاید جهان) پدیدۀ منحصر به‌فرد است که نمایندۀ سیاسی یک کشور خارجی بدین پیمانه از محبّت و احترامِ اغلبِ اقشارِ یک کشورِ غیرْ برخوردار گردد و در ردیف مشهورترین شخصیّت‌های سیاسی و فرهنگی آن ملت بایستد و از او تقدیر و تمجید به عمل آورند.»
***
همان‌گونه كه فاتح عبدالله، با قلم رسا و صمیمانۀ خود بیان كرده، به‌راستی باید شبستری را پدیده‌ای در تاریخ و جهانِ سیاسی ایران و منطقه (و حتی جهان) دانست؛ سفیری كه بعد از گذشت قریب شش سال از پایان مأموریتش، این‌گونه مورد تقدیر و سپاسگزاری فرهیختگان سرزمینی قرار می‌گیرد كه پنج سال مأموریت دیپلماتیك خود را در آنجا گذرانده است و بی‌چشمداشتی، انسان‌دوستی و فرهنگ‌مداری و اخلاق را مطلعِ چكامۀ هرروزۀ زندگی خود قرار داده است.
دکتر علی‌اشرف مجتهد شبستری در پاسخ به پرسش نگارندۀ این سطور درخصوص چگونگی اطلاع از انتشار این کتاب بیان می‌کرد:
«سال ۲۰۰۲ [۱۳۸۱] اواسط مأموریتم در نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل، ژنو، کتابی با عنوان سفیر کبیر به خط سیریلیک، چاپ دوشنبه، به دستم رسید که مجموعه‌ای از مقالات و اشعار عده‌ای از ضیائیان [روشنفکران] و فرهیختگان برجستۀ تاجیکی دربارۀ فعالیت‌های سیاسی فرهنگی نخستین سفیر ایران در آن کشور بود. واقعیت این است که با خواندن آن سخت تحت تأثیر سخنان تقدیرآمیز بزرگواران تاجیکی که در رشته‌های مختلف سیاسی، علمی، فرهنگی و هنری تبحّر داشتند قرار گرفتم.
بنده در بدو ورود به محل مأموریت با خدای خود عهد کرده بودم آنچه در توان دارم برای خدمت به برادران و خواهران تاجیکی در طبق اخلاص بگذارم و در جهت تقویت و تحکیم روابط فیمابین دو کشور تلاش کنم و هیچگونه انتظار تقدیر و تحسین از سوی کسی، حتی مسئولین مافوق خود در وزارت خارجه، نداشته باشم. اغلب اوقات به‌سبب سنگینی کار سفارت، فرصت بازگویی و اطلاع‌رسانی دربارۀ بسیاری از فعالیت‌ها پیش نمی‌آمد؛ اما نکته جالب که از مقالات این مجموعه پیدا بود اینکه مردم قدرشناس تاجیک با لطف و عنایت خاصی پیگیر همۀ فعالیت‌های من بوده‌اند؛ و با تقدیر و تشکر‌های خود این بنده را شرمنده کرده بودند. برای من مایۀ مباهات بوده و هست و به‌قول تاجیکان سرم به آسمان می‌‌رسد که مرا “فرزند تاجیک” خطاب کرده‌ا‌ند.
کتاب سفیر کبیر سند محکمی است بر این اصل که بین تاجیکان و ایرانیان “ما” و “آن‌ها” وجود ندارد و همه با هم “ما” هستیم و سرنوشت مشترک داریم و “شادی شریک و غم شریک” همدیگر هستیم.»
من از همه آن‌هایی که در مجموعه مقالات کتاب سفیر کبیر سهم داشته‌ا‌ند از صمیم قلب سپاسگزاری می‌‌کنم و امیدوارم تاجیکستان عزیز به جایگاه شایستۀ خود در جهان برسد و روابط دوستانه و برادرانه بین دو کشور بیش‌ازپیش گسترش و تحکیم یابد.»
***
گفتنی است که کتاب سفیر کبیر توسط آقای دکتر رضا نقدی به خط فارسی نویسه‌گردانی شده است و با دیباچه‌ای که استاد ارجمند جناب آقای دکتر محمدعلی موحد بر آن مرقوم فرموده‌اند، به زودی در اختیار علاقه‌مندان و مخاطبان گرامی قرار خواهد گرفت.
بایسته است از مساعدت و همراهی جناب آقای دکتر اکبر ایرانی، مدیر عامل ارجمند و فرهیختۀ مؤسسۀ پژوهشی و انتشاراتی میراث مکتوب، در انتشار الکترونیکی کتاب سفیر کبیر قدردانی کنیم.
جواد رسولی