میراث مکتوب – در داستان رستم و اسفندیار کتایون برای اینکه مانعِ رفتنِ پسرش اسفندیار به سیستان و رویارویی با رستم بشود خدمات و پهلوانیهای رستم را یادآوری میکند و از جمله میگوید: «همان ماه هاماوران را بکشت/نیارست گفتن کس او را درشت» در این بیت منظور از ترکیب «ماه هاماوران» سودابه است و با اینکه فقط در یک نسخه (لندن/ بریتانیا 675 ه.ق) آمده در همۀ چاپهای معتبر و نیمه معتبرِ شاهنامه انتخاب شده است، امّا نگاشتۀ بیشترِ دستنویسها، «شـاه هاماوران» است کـه فقـط در بعضی چاپهای سنگی و کم اعتبارترِ شاهنامه دیده میشود. چون در گزارش نبرد هاماوران در شاهنامه، شاه هاماوران از رستم زنهار میخواهد و به دست او کشته نمیشود مصحّحان، وجهِ «شاه هاماوران» را نادرست انگاشته و رها کردهاند، در حالی که بررسیِ منابعِ متعدّدِ فارسی و عربی نشان میدهد که از داستان جنگ هاماوران چند روایت (حدّاقل سه گزارش) مختلف وجود دارد که در بعضی از آنهـا شاه هـامـاوران زنده میماند و در برخی دیگر به دست رستم کشته میشود. مأخذِ اشارۀ بیتِ مذکور دستۀ دوم از روایاتِ مربوط به عاقبت کار پادشاه هاماوران و مستند بر مآخذ اصیل و حتّا کهنتر از شاهنامه است که اتّفاقاً در بیتی دیگر از داستان رستم و اسفندیار هم بازتاب یافته است. بر این اساس ضبط «شاه هاماوران» که بِظاهر نادرست مینماید به لحاظِ داستانی معتبر است و از نظر ضوابط تصحیح متن نیز به دلیلِ استناد بر اکثر نسخ و دشوارتر بودن نسبت به وجه «ماه هاماوران» باید در متنِ نهاییِ شاهنامه بیاید.
متن کامل این مقاله نوشتۀ سجاد آیدنلو که در مجلۀ پژوهش نامۀ ادب حماسی دورۀ 14، شماره 1 – شماره پیاپی 25، بهار و تابستان 1397، منتشر شده است اینجا بخوانید.