میراث مکتوب- به نام خداوند لوح و قلم / حقیقت نگار وجود و عدم
عوامل و مؤلفه‌های شکل‌دهندهٔ هویت جامعه، پیشینه‌های ثبت شده و میراث مستندی است که در طول سال‌های بی‌شمار، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است و ضروری است برای شناخت بهتر، ایجاد شخصیت و هویت نسل‌های امروز و آینده، این تاریخچهٔ پُرارزش و میراث فرهنگی، سیاسی و اندیشه‌ای با دقت حفظ و به آنها معرفی شود.
میراث نوشتاری و اسناد ملی هر کشور، تاریخچه‌ای طولانی و گاه چندهزارساله است که شامل سیر تمدن، نظام‌های حکومتی، و رویدادهای تاریخی جامعه می‌شود که در اسناد باقی‌مانده از گذشته، قابل مطالعه و شناسایی است.
اسناد ملی ارزشی بی‌نظیر برای هر ملت دارند که همهٔ نسل‌ها موظف به حفظ آنها هستند. بدون این اسناد، شناخت آداب و رسوم، چالش‌ها، و تاریخ یک جامعه به‌طور دقیق تقریباً غیرممکن می‌شود.
در یادداشت استاد ارجمند دکتر علیاشرف صادقی چگونگی انتشار متون میراثی در قبل و بعد از انقلاب و نیز تأسیس میراث مکتوب در ۱۳۷۲ بخوبی توضیح داده شده است و بنده به آن مقوله نمی‌پردازم.
آشنایی بنده با مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب به سال‌های آخر دوران مأموریتم در تاجیکستان برمی‌گردد. در آن ایام اطلاع پیدا کردم مؤسسه مذکور تصمیم گرفته دیوان عبدالرحمان جامی که توسط استاد اعلاخان افصح‌زاد (متوفی ۱۳۷۸) تصحیح شده بود، را به چاپ برساند. از آن به بعد با علاقه از کتابها و نشریات ارزشمند و جلسات این مؤسسه بهره وافر برده‌ام.
حال که سی سال از تأسیس این نهاد ارزشمند با مدیریت مستمر و داهیانهٔ دکتر اکبر ایرانی می‌‌گذرد، علاوه بر تصحیح و چاپ قریب به ۳۸۰ متن فارسی و عربی و سه مجلهٔ علمی تحقیقاتی آینهٔ میراث، گزارش میراث و میراث علمی اسلام و ایران همراه با ضمیمه‌هایشان توسط این مؤسسه (برغم بضاعت کمِ مالی و محدودیتِ فضایِ کاری و چالشهای متعدد دیگر) با بهره‌گیری از فضل و دانش اساتید برجسته و شناخته‌شدهٔ داخل و خارج کشور انجام یافته، فرصت‌های استثنایی برای اندیشمندان و پژوهشگران جوان برای همکاری با اساتید صاحب‌نام ایجاد شده تا به بالندگی و کمال برسند.
میراث مکتوب مزید بر چاپ کتاب و مقالات در حوزه احیای میراث مکتوب ایران فرهنگی، جلسات معرفی کتاب و بزرگداشت اساتید و مشاهیر بطور مرتب برگزار نموده و آخرین چهارشنبهٔ هرماه، جلسهٔ نهار سنتی ترتیب میدهد که فرصت مغتنمی برای تجدید دیدار و گفتگو با بزرگان علم و ادب کشور میباشد.
محبوبیت و آوازهٔ این محفل ماهانه آنچنان است که برخی از اساتید مقیم خارج برنامهٔ سفر خود به ایران را طوری تنظیم میکنند که در این جلسهٔ بسیار ارزشمند شرکت داشته باشند.
در اینجا لازم است به ارتباطات علمی پژوهشی مؤسسهٔ میراث مکتوب با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در چندین کشوراروپایی و آسیایی از جمله انتشارات فرهنگستان علوم اتریش (انستیتوی ایران شناسی)، مؤسسه مطالعات اسماعیلی (لندن)، کالج وادام (wadham) دانشگاه آکسفورد، مؤسسهٔ مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین، انجمن مطالعات جوامع فارسی زبان (ASPS)، مرکز مطالعات ایران، بالکان و اروپای مرکزی (کتابخانه ملی سنت کیریل و سنت متودیوس)، آکادمی اقبال پاکستان، مرکز مطالعات ایرانی انستیتو شرق‌شناسی و میراث خطی روسیه، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه (CNRS)، کتابخانۀ آکادمی علوم مجارستان، انستیتو غالب دهلوی نیز اشاره نمود. بی‌تردید این مؤسسه در دیپلماسی فرهنگی نیز قدم‌های بلندی برداشته است.
دیپلماسی فرهنگی به عنوان ركن اصلی دیپلماسی عمومی و قدرت نرم در روابط بین كشورها مورد توجه میباشد. پروسهٔ جهانی شدن به ویژه در بُعد فرهنگی خود، می‌تواند فرصت‌هایی برای دیپلماسی فرهنگی در فضای جهانی ایجاد كند.
دیپلماسی فرهنگی نقش کلیدی در برقراری ارتباط، یافتن علایق مشترک، ایجاد پل‌ها و جلب اعتماد ایفا می‌کند. دیپلماسی فرهنگی از طریق تبادل عناصر فرهنگی مانند هنر، موسیقی، فیلم، ادبیات و میراث مکتوب، صلح و تفاهم را ارتقا میدهد.
کشورها با نمایش فرهنگ‌های مختلف می‌توانند پل‌های دوستی ایجاد کنند که فراتر از مرزها است و محیطی از احترام و درک متقابل بوجود آورد.
در هسته هر فرهنگ، صلح و ارزش‌های مشترکی نهفته‌اند که از مرزها فراتر رفته و وحدت را ترویج میکنند. با برجسته کردن اصول شفقت، همدلی و احترام به تنوع، می‌توان پایه‌ای قوی برای تقویت صلح پایدار ایجاد کرد.
در دنیای همیشه در حال تغییر روابط بین‌الملل، گفتگوهای معمول سیاسی و اقتصادی، اکنون با یک بازیگر تأثیرگذار مهم به نام “دیپلماسی فرهنگی” تکمیل می‌شوند. به بیان دیگر، دیپلماسی فرهنگی تماماً در مورد ساختن پل است. این امر عبارت از درک بهتر یکدیگر، کاهش شکاف بین فرهنگ‌ها و ایجاد پیوندهای قوی‌تر بین کشورها از طریق اشتراک‌گذاری و تجلیل از هنر، فرهنگ و آموزش است.
دیپلماسی فرهنگی پتانسیل این را دارد که افراد را به گونه‌ای که دیپلماسی سنتی ممکن نیست تحت تأثیر قرار دهد و تأثیرات پایدار و مثبتی ایجاد کند.
در فضای بین‌المللی کنونی، هر کشور به دنبال آن است که تصویر خود را در میان مردمان دیگر جوامع، مثبت و سازنده نشان دهد. برغم اینکه ایران دارای فرهنگ و تمدن چند هزار ساله و جاذبه‌های منحصر به فرد میباشد، متأسفانه بعد از انقلاب، استفاده از بســیاری از شاخصه‌های فرهنگ غنی ایرانی مغفول مانده است.
بنابراین آسیب‌شناسی روابط فرهنگی بین‌الملل با توجه به ابعاد داخلی و خارجی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
در پایان ضمن تبریک سی‌سالگی مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب به هیئت محترم امنا، مدیر عامل خدوم و مبتکر، اساتید و همکاران پرتلاششان ، موفقیت رور افزون این موسسه را درخدمت هرچه بیشتر به ایران فرهنگی و اسلام آرزومندم و امیدوارم مسؤلین ذیربط دولتی و نهاد‌های غیردولتی و فرهنگ‌دوستان، بطرق مقتضی این مؤسسهٔ ارزشمند را حمایت نمایند.
باید توجه داشت که متون و اسناد میراثی ایران، نه تنها در نقاط مختلف در داخل کشور، بلکه در بسیاری از کشور‌های دیگر نیز موجود میباشد و شایسته است ادارات ذیربط داخلی و سفارتخانه‌های ما در کشورهائیکه متون میراثی ایران در آنجاها موجود است، حفظ و استفاده از آن متون را بطور جدی در دستور کارهایشان قرار دهند.
دکتر علیاشرف مجتهد شبستری
سفیر اسبق ایران در تاجیکستان
اسفند ۱۴۰۲