میراث مکتوب- ماچئی فایوکوفسکی، سفیر لهستان در تهران گفت: تاریخ اثبات می‌کند که روابط ایران و لهستان منبع قدرت و رقابت مزیتی برای هر دو کشور بوده است. تاریخ به ما می‌آموزد کشورهایی که اهداف و فرهنگ مشابهی دارند، تا زمانی که مقاصد مشترکی را دنبال کنند، می‌توانند مشارکت موثر و دوجانبه و سودمند ایجاد کنند.
ماچئی فایوکوفسکی، سفیر لهستان در تهران در همایش گرامیداشت پانصد وپنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک ایران و لهستان که یکشنبه ۲۰ خردادماه ۱۴۰۳ در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: خانم‌ها و آقایان شاید بررسی و مطالعه تاریخ حوزه اصلی دیپلماسی نباشد، کاری که ما امروز انجام می‌دهیم، مختص امروز و آینده است. البته این بدان معنا نیست که تاریخ در بهبود سیاست خارجی بی‌فایده است. تاریخ بر درک ما از جهان تاثیر می‌گذارد. تاریخ یک چشم‌انداز به ما می‌دهد. تاریخ چرایی رفتار کشورها در گذشته است و اینکه چگونه متغیرهای سیاسی، اجتماعی، ایدئولوژیک و فرهنگی بر انتخاب شیوه رفتاری تاثیرگذار بوده است و همچنین تاریخ نشان‌دهنده اهمیت برداشت‌ها و مهم‌تر از همه برداشت‌های نادرست در این فرآیند است.
وی افزود: ابتدا لهستان و ایران در روابط سیاسی خود از محکم‌ترین روابط سیاسی برخوردار بودند. این روابط به قرن پانزدهم و شانزدهم و همچنین دوره کوتاهی در قرن بیستم مرتبط است. هر دو کشور در آن زمان از قدرت بین‌المللی قدرتمندی برخوردار بودند که البته به وسیله همسایگان به چالش کشیده شد. هر دو کشور ضامن نظم‌های سیاسی در مناطق خود بودند.
سفیر لهستان در تهران بیان کرد: هنگامی که در سال ۱۴۷۴ فرستاده ونزیایی با پادشاه لهستان ملاقات کرد، نامه‌ای از شاه حسن اوزون آورد که در آن پیشنهاد اتحاد علیه امپراتوری عثمانی بود. امپراتوری عثمانی در آن زمان در حال گسترش بود. البته این ایده محقق نشد اما به عنوان انگیزه مهمی باقی ماند و به چندین تلاش جهت مذاکره برای مقابله با سلطه ترکیه در جنوب اروپا و آسیای غربی منجر شد. همچنین افزایش نفوذ مسکو در اروپا و منطقه قفقاز جنوبی برای هر دو کشور در آن زمان و پس از آن بسیار دغدغه‌آمیز بود.
هنرمندان لهستانی به طور گسترده‌ای از فرهنگ ایرانی الهام گرفتند
ماچئی فایوکوفسکی در ادامه گفت: کمی جلوتر برویم در سال ۱۹۱۸ فصل جدیدی از تاریخ برای کشورهای ما باز شد. در پی ایجاد جنگ بزرگ هر دو کشور در پی ارتقای خود بودند. ایجاد تحولات اساسی در اروپا و خاورمیانه عرصه دیپلماسی را برای هر دو کشور شکل داد. به دلیل ایجاد احساس عدم پایداری بحران هویت هر دو دولت تشکیل شد. بنابراین هر دو کشور به سوی روابط دیپلماتیک سوق داده شدند. تحکیم بنای دولت‌های جدید هدف اصلی هر دو کشور بود و این پله‌ای برای ارتقای مشروعیت داخلی و بین‌المللی به حساب می‌آمد. این امر لهستان و ایران را به متحدان طبیعی تبدیل کرد. هر دو کشور از طریق تجدید روابط دیپلماتیک ابتکارات مشترک و همچنین همکاری‌های دو جانبه به طور پیوسته اهداف خود را دنبال کردند. در سال‌های بین ۱۹۱۸ و ۱۹۳۹ تماس‌های متنوعی بین ایران و لهستان برقرار شد.
وی افزود: مورد دوم این است که هر زمان که دو کشور به موقعیت قدرتمند در منطقه‌ای با ثبات می‌رسیدند، روابط تجاری و فرهنگی میان آنها شکوفا می‌شد. شیفتگی فرهنگی علایق دانشگاهی را برانگیخت و این منجر به تاسیس مدارس و مراکز تحقیقاتی شد. از قرن شانزدهم فرستادگان دیپلماتیک لهستان در نقش واسطه‌هایی بودند که رایزنی‌ها و نظرات پادشاهان لهستان و ایران را منتقل می‌کردند و به این ترتیب نامه‌هایی بین پادشاهان رد و بدل شد و گفت‌وگوهای سیاسی و فلسفی انجام شد. بازرگانان مسیرهایی را ایجاد کردند که از طریق آن فرش، منسوجات و اسلحه‌های ایرانی به منازل مهم‌ترین اشراف اروپای معاصر رسید.
ماچئی فایوکوفسکی بیان کرد: ارتباطات شخصی تا قرن نوزدهم ادامه یافت. آن موقع زمانی بود که علاقه به تاریخ، زبان و فرهنگ ایران در اروپا شکوفا شد. استادان و محققان لهستانی نیز بخشی از این علاقه‌مندان بودند. مراکز تحقیقاتی جدیدی با همکاری دانشگاه‌های لنین و کراکوف تاسیس شد. همچنین هنرمندان لهستانی به طور گسترده‌ای از فرهنگ ایرانی الهام گرفتند. این علاقه به ایران‌شناسی در لهستان ریشه گرفت و بسیاری از تحقیقات آکادمیک اعم از فرهنگ لغت، ترجمه شعر فارسی و مطالعات زبانی به دست آمد. تبادلات آکادمیک عنصر جدیدی را در تماس‌های منظم بین کشورها به ارمغان آورد.
سفیر لهستان در تهران در ادامه گفت: جامعه ارمنی‌ها در این فرآیند نقش مهمی داشتند. آنها در لوبلین و کراکوف و همچنین اصفهان و تبریز مستقر بودند و نقش بسزایی در این معاملات ایفا کردند. پادشاهی لهستان و بعدها مشترک‌المنافع لهستان و لیتوانی خانه بسیاری از ملل و مذاهب بود. به همین دلیل به حاکمیتی آزاد و مداراگر شهرت داشت. همچنین اسلام دینی غیردوستانه به حساب نمی‌آمد. بلکه در واقع پیروان هر سه دین اصلی در طول قرن‌ها تا آغاز جنگ جهانی دوم همزیستی مسالمت‌آمیزی داشتند.
روابط ایران و لهستان منبع قدرت و رقابت برای هر دو کشور
وی افزود: نکته سوم این است که لهستان و ایران از زمان‌های دور روابط دوستانه و گسترده‌ای داشتند. این میراث همچنان باقی مانده و آنان را تبدیل به شرکایی بی‌همتا کرده است. از دیدگاه لهستان دو اتفاق تاریخی از این نظر قابل توجه هستند. هنگامی که در قرن هیجدهم لهستان دچار آشفتگی سیاسی با منشا خارجی و داخلی شد کشور جنگ‌زده مشترک‌المنافع لهستان و لیتوانی تحت فشار همسایگان خود فروپاشید. پروس، روسیه و اتریش سرزمین من را تقسیم کردند و ایران یکی از دو کشوری بود که هرگز اشغال لهستان را به رسمیت نشناخت. این موضوع هرگز فراموش نخواهد شد.
ماچئی فایوکوفسکی بیان کرد: مورد دوم پذیرش آوارگان لهستانی است بین سال‌های ۱۹۴۲ تا ۱۹۴۳ حدود ۱۱۶ هزار سرباز و نیروی نظامی لهستانی از اردوگاه‌های کار اجباری در اتحاد جماهیر شوروی آزاد شده بودند، به ایران منتقل شدند. این رویداد هم از نظر مقیاس و هم از نظر اهمیت کاملاً بی‌سابقه است. برای بسیاری از لهستانی‌ها حرکت به ایران نجات‌بخش بود. تعداد لهستانی‌هایی که از گرسنگی و بیماری در اتحاد جماهیر شوروی جان خود را از دست دادند، بسیار بیشتر از آن تعداد لهستانی‌هایی است که در تمام نبردهای جنگ جهانی دوم جان باختند اما تعداد کمی از مردم از این موضوع آگاهند. بیش از هزار نفر در راه ایران در اولین ماه پس از ورودشان جان خود را از دست دادند. به گفته یکی از بازماندگان پس از فرار از خاک جهنمی شوروی قدم نهادن بر خاک ایران مانند یک تجربه بهشتی بود.
وی گفت: خلاصه آنکه تاریخ با توجه به آنچه به ما مربوط می‌شود، می‌تواند معیار خودارزیابی باشد. تاریخ اثبات می‌کند که روابط ایران و لهستان منبع قدرت و رقابت مزیتی برای هر دو کشور بوده است. تاریخ به ما می‌آموزد کشورهایی که اهداف و فرهنگ مشابهی دارند، تا زمانی که مقاصد مشترکی را دنبال کنند، می‌توانند مشارکت موثر و دوجانبه و سودمند ایجاد کنند. تاریخ می‌تواند گواه فوق‌العاده همبستگی انسان‌ها باشد و ما می‌بایست توسط این تاریخ مشترک خردمندانه هدایت شویم. همان‌طور که در ابتدای سخنرانی خود اشاره کردم آینده کاملاً در دستان ماست. تاریخ چیزهای زیادی در رابطه با ماهیت مردم و جوامع به ما می‌آموزد. تاریخ به قطعیت گواهی می‌دهد که پیروی از نیات صادقانه و پسندیده به راهبردهای بی‌نقص ختم می‌شود. تا زمانی که در مسیر درست قدم برداریم، پیروزی از آن ماست.
حبیب‌الله فاضلی، دبیر علمی همایش گرامیداشت پانصد و پنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک ایران و لهستان گفت: این همایش محصول یک تعامل نظری و ذهنی همراه با کنش عملی مجموعه‌های مختلف است که در قالب یک همایش خاص و تخصصی برگزار می‌شود. حیدری‌نیا، مدیر موسسه نگارستان اندیشه، کانون ایران‌شناسی دانشگاه تهران، کانون ایران‌شناسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، مجموعه‌ای از جوانانی که پای در واقعیت ایران و سر در آینده ایران دارند، پژوهشکده اسناد و کتابخانه ملی و انجمن ایرانی تاریخ در برگزاری این همایش نقش داشتند. همچنین از مجموعه جوانان و مدیریت دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران سپاسگزاریم. از همه اساتید، پژوهشگران و دوستانی که برای چنین همایش تخصصی و خاصی بیش از ۴۰ مقاله پژوهشی و تحقیقی ارسال کردند، بسیار سپاسگزاریم.
وی افزود: ایران که به اعتراف مورخان و فلاسفه تاریخ قدیمی‌ترین دولت ملی در تاریخ را بنیاد نهاده است، تجارب و اسناد ارزشمندی در حوزه دیپلماسی در جهان دارد که کمتر کشوری از آن برخوردار است. برای ایرانیان روابط با برخی دولت‌های اروپایی همراه با خاطرات منفی و دخالت‌های متنوع است اما رابطه با دولت لهستان دروازه اروپا و از دیرینگی خاص و فرآیند مطلوبی برخوردار است. کشف سکه‌های پادشاهان سلسله سامانی ایران در سرزمین لهستان نشان از قدمت هزار ساله مناسبات تجاری بین دولت ایران و این سرزمین دارد. البته روابط به وجود دشمن مشترک یعنی امپراتوری عثمانی برمی‌گردد.
یادکردهایی که می‌تواند برای ما ارزشمند باشد
همچنین جمال کامیاب، مدیر کل اروپای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در این همایش گفت: در باب اهمیت چنین نشست‌هایی شما بیشتر از من بارها و بارها در مراجعه به متون و اسناد فرهنگ و حکمت ایرانی دیده‌اید. انسان موجود فراموشکاری است. به همین واسطه نیز در ادبیات از یادآوری و ذکر سخن گفته می‌شود، چرا که بسیاری از مواقع این از یاد بردن می‌تواند سبب‌ساز برخی خصومت‌ها بشود.
وی افزود: از سوی دیگر به یادآوردن تحکیم مهرورزی‌ها را فراهم می‌کند. به ویژه که الان ما در یک سپهر ویژه با تغییر و تحولات پرشتاب روبرو هستیم. به طوری که خیلی از دانسته‌ها دچار تردید و نیازمند تغییر هستند. در سپهر دیپلماسی که عمر زیادی ندارد با اشکال مختلف آن مانند فرهنگی و دیجیتال با تغییر و تحولات جدی روبرو هستیم. کارشناسان معتقدند در سطح اهداف ابزار بازیگران سازماندهی در عرصه سیاست با تغییرات جدی روبه‌رو هستیم.
کامیاب بیان کرد: قبلاً بازیگران رسمی و دولتی با تعداد کم بودند. اما الان شاهد تکثر بازیگران هستیم که همه هم دولتی و رسمی نیستند. گاهی یک هنرمند شاخص یا ورزشکار و الزاماً دیگر در چارچوب مرزهای رسمی قرار نمی‌گیرد و از این لحاظ شکل و شمایل کار در روابط بین کشورها تغییر کرده و وارد عرصه‌ها و شیوه‌های نوینی شده است. اینجا بحث گفت‌وگوی متقابل است که اغنا را در پس خود داشته باشد که شیوه‌های خاص خود را طلب می‌کند.
وی افزود: برنامه‌هایی طراحی شده که مذاکرات دیپلماتیک را رهبری می‌کند. ما با یک نوع اجبار روبه‌رو هستیم برای ورود به این حوزه موفقیت نصب کسانی است که کاری را که قرار است فردا انجام شود، امروز انجام دهند. این دیرکردها به معنای امروز و دیروز نیست. گاهی اگر در بزنگاه‌های تاریخی آگاهی کامل نداشته باشیم، ممکن است ناچار شویم تا یک قرن به بازخوردهای آن پاسخ بدهیم. این یادکردها می‌تواند بسیار برای ما ارزشمند باشد. ارج نهادن و حرمت نهادن و به یادآوردن ارزش‌های انسانی ورای دین و آئین امروز بسیار مورد نیاز است و مبارک.
نخستین تماس دیپلماتیک ایران و لهستان
محمد طاهری، کارشناس وزارت امور خارجه گفت: خانم‌ها و آقایان، پژوهشگران و اندیشمندان محترم باعث خرسندی اینجانب است که در چنین محفلی که به بررسی تاریخی ایران و لهستان اختصاص دارد، حضور دارم. مطالعه پژوهش در حوزه مناسبات ایران و لهستان با کمک سطح شناخت و دانایی ما از یکدیگر و در نتیجه افزایش تفاهمات راه را برای توسعه روابط دوستانه دو کشور در ابعاد مختلف هموارتر می‌سازد. لذا از تمامی دست‌اندرکاران برگزاری این همایش علمی سپاسگزارم.
وی افزود: کسانی که با سابقه و تاریخ روابط ایران و لهستان آشنایی دارند، به خوبی می‌دانند که روابط سیاسی دو کشور یک رابطه تاریخی بود. همان طور که در عنوان این همایش به آن اشاره شده است به پنج سده گذشته بازمی‌گردد. روابط ایران با محدودی از کشورها از چنین پیشینه و قدمتی برخوردار است. قدمت این روابط از قدمت برخی از کشورها بیشتر است. حتی روابط غیر رسمی از قدمتی بیش از این تاریخ برخوردار است. نتایج مطالعات انجام شده توسط محققان دو کشور نمایانگر آن است که مناسبات ایران و لهستان به قرن‌ها پیش از اولین تماس‌های دیپلماتیک بازمی‌گردد. به نحوی که کشف سکه‌های ایرانی در دوران سامانی در کاوش‌های باستان‌شناسی در لهستان مستندی بر این مناسبات و بیانگر قدمت بیش از یک هزار ساله مناسبات تجاری و فرهنگی دو کشور است.
طاهری بیان کرد: با وجود این تمرکز این همایش مهم بر دوره زمانی پس از نخستین تماس و ارتباطات دیپلماتیک دو کشور است. بر اساس اسناد موجود در وزارت امور خارجه که به تازگی به روزرسانی شده است، تاریخ روابط سیاسی و دیپلماتیک ایران و لهستان به اوایل دوران صفویه برمی‌گردد. نخستین تماس دیپلماتیک ایران و لهستان در سال ۱۴۷۴ میلادی بوده است. نقاط عطف فراوانی در روابط تاریخی دو کشور به چشم می‌خورد. که می‌توانیم به عدم به رسمیت شناختن تجزیه کشور لهستان از سوی ایران اشاره کنیم. پناه دادن به بیش از یکصد هزار نفر لهستانی در دوران جنگ جهانی دوم در ایران مورد قابل توجه دیگر است که همواره خاطره خوبی از ایران در اذهان مردم لهستان بر جای گذاشته که نماد آن را می‌توانیم در بنای یادبود و سپاس مردم لهستان ببینیم که به از مهمان‌نوازی مردم کشورمان در ورشو اشاره می‌کند. بر این اساس معتقدم این پیشینه تاریخی میراث و سرلوحه ارزشمند دو ملت است که باید آن را از گزند و آسیب‌ها حفظ کنیم.
آمیختگی فرهنگی بین ایران و لهستان بسیار پررنگ است
در ادامه این همایش الهام امین‌زاده، معاون بین‌الملل دانشگاه تهران گزارشی از همکاری‌های دانشگاهی دو کشور ارائه داد و گفت: چندین بار نمایشگاه‌های ارزشمندی در رابطه با طراحی صنعتی لهستان در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران برگزار کردیم. همچنین دکتر ژینوسکی که از ایران‌شناسان لهستانی است و خدمات زیادی به لهستان و ایران کرده است و جا دارد که یاد او را گرامی بداریم، خدمات ارزنده‌ای در این زمینه انجام داده است. به هر حال بین دانشگاه‌های ورشو و کراکوف و دانشگاه تهران همکاری‌های خوبی در رابطه با زبان و ادبیات فارسی و زبان لهستانی انجام شده است که شاید یکی از مراکز مهم تعلیم زبان فارسی دانشگاه کراکوف است.
وی افزود: دلیل آن هم این است که لهستان و ایران یک رابطه خیلی عمیقی دارند. یعنی به صورتی است که شاید هزاران سال پیش این قدمت را ما در لهستان شاهد هستیم و سکه‌های دوره پادشاهی ایران را در آنجا می‌بینیم. یا هیئت‌هایی که در دربار صفوی یادمان‌هایی از کشور لهستان بر جای گذاشتند. همچنین سه تاریخ مهم در بین ایران و لهستان خودش را نشان می‌دهد. در سال ۱۹۲۰ سفارت ایران در لهستان بازگشایی شد. در سال ۱۹۲۵ سفارت لهستان در ایران بازگشایی شد و در سال ۱۹۲۷ معاهده دوستی با عنوان صلح خلل‌ناپذیر بین دو کشور شکل می‌گیرد.
امین‌زاده بیان کرد: چندین هزار لهستانی مهمان ایران بودند و همچنان شاید بازماندگانشان مشغول زندگی هستند. به همین جهت این آمیختگی فرهنگی بین ایران و لهستان بسیار پررنگ است و خوشحالیم که انجمن خاورشناسی لهستان که مطالعات ایرانی هم در این انجمن انجام می‌شود، باعث شده است که در اروپا ما یکی از قدیمی‌ترین مطالعات زبان فارسی را در کشور لهستان داشته باشیم. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز لهستان از جمله کشورهایی بود که از همان ابتدا نظام جدید ایران را به رسمیت شناخت. هیچ وقت ایران از تجزیه لهستان استقبال نکرد. بعد از جنگ جهانی دوم ایران جزو اولین کشورهایی بود که کشور لهستان را به رسمیت شناخت. بنابراین می‌بینیم که رفت و برگشت‌های خیلی خوبی وجود داشته و همین جا من از سفیر کشور لهستان در ایران دعوت می‌کنم و بیان می‌دارم که در رابطه با فرصت‌های مطالعاتی و ایجاد شعبه دانشگاه تهران در ورشو این آمادگی را داریم تا در رشته‌های مختلف دانشجو و استاد به این کشور گسیل کنیم و تبادل استاد و دانشجو داشته باشیم.
منبع: ایبنا