میراث مکتوب- ایرج افشار قلم او را به «چسب آهو» تشبیه کرده است که مطالب مختلف را به‌طرز شگفت‌انگیزی به هم پیوند می‌دهد. عباس زریاب خویی نیز از مهارت او در کشاندن مخاطب به دنیای تاریخ از طریق حکایات و داستان‌ها سخن گفته است. تعداد زیادی از صاحب‌نظران عرصه تاریخ و ادبیات هم از مهارت او در پیوند زدن تاریخ با شعر و اسطوره تمجید کرده و او را «قصه‌گوی خوش‌بیان تاریخ» دانسته‌اند.دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی (۳ دی ۱۳۰۴ – ۵ فروردین ۱۳۹۳) تاریخ‌نگار، ادیب و پژوهشگری است که با ادغام آرایه‌های ادبی و تکنیک‌های بلاغی و دقت پژوهشی، تاریخ ایران را از یک مجموعه خشک به داستان‌هایی زنده و پُرانرژی تبدیل کرده است. او با بهره‌گیری از زبان کهن، حکایت‌های بومی و ضرب‌المثل‌های دلنشین، ارزش‌های فرهنگی و هویتی ایران را به شکلی جذاب به خواننده عرضه می‌کند و اهمیت ادبیات را در خلق آثاری در علوم دیگر به مخاطبان و دانشمندان علوم مختلف گوشزد می‌کند. در این شماره از سلسله گزارش‌های نادره کاران فرهنگ و ادب فارسی قصد داریم به معرفی این چهره ارزشمند که در فروردین ماه سال ۱۳۹۳ روی در نقاب خاک کشید بپردازیم.
دریچه‌ای رو به روایت‌های دلنشین
دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی در سوم دی ماه ۱۳۰۴ در روستای کوچک پاریز در استان کرمان به دنیا آمد. در دوران کودکی پدرش، حاج آخوند پاریزی، با گفتن داستان‌های دینی و روایت‌های قدیمی، علاقه او به تاریخ و ادب را در دلش ایجاد کرد و در سال ۱۳۳۷ پذیرش دوره دکترای تاریخ از دانشگاه تهران را تجربه کرد. پایان‌نامه او درباره ابن اثیر نشان از علاقه و دقت او در پژوهش‌های تاریخی داشت. بعد هم استاد همان دانشگاه شد و در طول تمام سال‌های زندگی‌اش رد پای محکمی در تاریخ و ادبیات بر جای گذاشت. رد پایی انکار ناشدنی.
باستانی پاریزی از دیرباز شیفته کلمات و روایت‌های دلنشین بود. او در دوران کودکی با مطالعه نشریاتی نظیر «حبل‌المتین»، «آینده» و «مهر»، شور نوشتن و داستان‌سرایی را در دل خود بیدار کرد. نخستین آثار او در قالب روزنامه‌ای به نام «باستان» و مجله‌ای با نام «ندای پاریز»، در محل زادگاهش منتشر شد؛ این آثار گواهی بودند بر استعداد پیشگام او در عرصه ادبیات.
در سال ۱۳۲۱ مقاله نخست او با عنوان «تقصیر با مردان است نه زنان» چاپ شد که نشان از دیدگاهی نوآورانه و انتقادی نسبت به مسائل اجتماعی داشت. پس از آن، او به عنوان نویسنده و مترجم، مقالات متعددی را در نشریات چاپ کرد. در کناراین فعالیت‌ها در حوزه نثر، هنر شعر هم فعالیت چشمگیری داشت. در اصل همین حس و حال شاعرانه و ذوق ادبی بود که اورا به عنوان تاریخ نگاری متفاوت به مردم ایران و جهان معرفی کرد.
روایتگر دوست داشتنی تاریخ
یکی از ویژگی‌های برجسته دکتر باستانی پاریزی درروایت تاریخ، روشی متفاوت و منحصربه‌فرد در بیان رویدادهاست. او اعتقاد داشت که تاریخ، یک داستان زنده است؛ یعنی گذشته و حال به‌طور مستمر در هم ادغام شده و هر رویداد تاریخی حامل پیام‌ها و ابعاد انسانی، اجتماعی و فرهنگی خود است. به همین دلیل، او تاریخ را تنها به عنوان دانشی خشک و ایستا به مخاطب ارائه نمی‌دهد، بلکه آن را به شکل داستان‌هایی دلنشین و حکایت‌های گیرا روایت می‌کند.
زبان ساده اما فاخر
در نوشته‌های او با موضوع تاریخ، زبان ساده و در عین حال فاخر در کنار استفاده از واژگان کهن از قبیل «یازیدم»، «بماندیم» و «سر بتافت»، حس نوستالژی و اصالت فرهنگی را به خواننده القا می‌کند. او با بهره‌گیری از ضرب‌المثل‌ها، حکایت‌های بومی و کنایه‌های هوشمندانه، توانسته است مفاهیم عمیق تاریخی را به شیوه‌ای قابل درک و جذاب عرضه کند.
روایت‌های غیر خطی ذهنی
تداعی خاطرات و جریان غیرخطی ذهنی نیز از دیگر ویژگی‌های سبک اوست که باعث می‌شود خواننده از ابتدای هر داستان، درگیر و چشم در چشم رویدادهای تاریخی قرار بگیرد. او از روایت‌های انسان‌محور، بهره می‌گیرد تا مخاطب را به تجربه‌ای احساسی ازجنس تاریخ دعوت کند.
نگارنده نوین تاریخ و فرهنگ ایران
دکتر باستانی پاریزی در طول عمر فعالیت پربارش، بیش از ۶۰عنوان کتاب تألیف یا ترجمه کرد که در آن‌ها نگرشی نوین به تاریخ و فرهنگ ایران به چشم می‌خورد. از آثار برجسته پاریزی می‌توان به مجموعه مشهور «سبعه‌تایی» اشاره کرد. بعدها با انتشار کتاب «هشت‌الهفت»، توجه تعداد زیادی از تاریخ نگاران و ادیبان را به سمت و سوی خود جلب کرد. این مجموعه امروز به عنوان نمادی از تاریخ‌نگاری مردمی در ایران شناخته می‌شود. علاوه بر این، آثار او در زمینه کرمان‌شناسی مانند «فرماندهان کرمان»، «جغرافیای کرمان» و «وادی هفت واد» به بررسی ابعاد محلی، فرهنگی و تاریخی استان خواندنی است.
در کنار آثار تاریخی، دکتر باستانی پاریزی با مجموعه‌های شعری نظیر «یاد و یادبود» قدرت شعری خود را به رخ بسیاری از ادب دوستان کشیده است. در پایان به عنوان فعالیت‌های بین المللی او می‌توان به حضور فعال او در سمینارها و کنگره‌های بین‌المللی شرق‌شناسی اشاره کرد. فعالیت در این حوزه نیز بیانگر تأثیر گسترده آثار او در ارتقای سطح آگاهی و درک فرهنگ و تاریخ ایران در سطح جهان است.
بهبودی نیا
منبع: روزنامه خراسان