میراث مکتوب- علی صفری آق‌قلعه، پژوهشگر متون و نسخ خطی در گفتگو با سایت مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب دربارۀ فعالیت‌های پژوهشی خود، با اشاره به در دست تألیف داشتن «فهرست نسخه‌های خطّی فارسی کتابخانۀ کنگره» از تکمیل این تألیف در آیندۀ نزدیک خبر داد و گفت: کتابخانۀ کنگره مجموعه‌ای شامل حدود 150 نسخۀ فارسی خود را تصویربرداری کرده و در حدود یک سال پیش روی سایت خود قرار داد که این امر کمک مناسبی برای پژوهش‌های متون فارسی بر پایۀ نسخه‌های خطّی است.
صفری آق‌قلعه با اشاره به اهتمام مؤسّسۀ پژوهشی میراث مکتوب در گردآوری تصاویر نسخه‌های خطی، گفت: جز تصاویری که از راه درخواست از کتابخانه‌ها و صرف هزینه دریافت می‌شود، بخش دیگری از این منابع با رصد سایت کتابخانه‌ها و دریافت نسخه‌های دیجیتالی‌شدۀ آن‌ها گردآوری می‌شود و بنابراین دریافت مجموعۀ دیجیتال کتابخانۀ کنگره در برنامۀ کاری واحد پژوهش قرار گرفت و همۀ آن‌ها گردآوری شد.
وی ادامه داد: در جریان دریافت تصاویر نسخه‌ها مشخّص شد که اطّلاعات مندرج در سایت کتابخانه دربارۀ بسیاری از نسخه‌ها نادرست یا ناقص است؛ مثلاً نسخه‌ای از نزهة القلوب حمدالله مستوفی با نام عجائب المخلوقات قزوینی معرّفی شده است و به عبارتی نسخه‌ها فهرست‌نویسی علمی نشده‌اند و صرفاً یک شناسایی اوّلیه برای بارگذاری آن‌ها روی سایت انجام شده است.
این پژوهشگر مؤسسۀ میراث مکتوب با اشاره به موافقت مدیریت این مؤسسه با فهرست‌نویسی این نسخه‌ها با توجه اهمیّت تعداد قابل‌توجّهی از آن‌ها، گفت: در این طرح حدود یک‌سوم نسخه‌ها به تدریج در طول سال گذشته فهرست‌نویسی شد و در یکی دو ماه اخیر و با خانه‌نشینی ناگزیری که پیش آمد، در یک بازبینی دقیق، تمام جزئیّات شناسایی نسخه‌ها با ثبت اطّلاعات متن‌شناسی، نسخهشناسی، آرایه‌ها، برافزوده‌ها، مهرها و… از نو انجام شد.
صفری آق‌قلعه ضمن بیان این مطلب که مجموعۀ کنگره هر چند از دیدگاه تعداد، چندان گسترده نیست امّا از نظر کیفیّت بسیار قابل‌توجّه است، افزود: برای نمونه چند نسخۀ کم‌یاب از متون کهن فارسی در مجموعه هست که بعضاً اقدم یا مهم‌ترین نسخه‌های اثر به شمار می‌آیند.
این پژوهشگر حوزۀ میراث کهن و نسخهشناسی ادامه داد: نسخه‌های برخی از این آثار اصولاً در دنیا انگشت‌شمار هستند و خوشبختانه این مجموعه از این نظر نسبتاً غنی است و شماری از نسخه‌ها نیز از آثار هنری فوق‌العاده نفیس به شمار می‌آیند که برخی از آن‌ها علاوه بر اهمیّت هنری، اهمیّت متنی هم دارند.
وی در ادامه به بیان وجه اهمیت برخی دیگر از متون موجود در مجموعۀ کنگره پرداخت و گفت: خاستگاه برخی از نسخه‌ها افغانستان امروزین است و از این میان، تعدادی از آن‌ها مربوط به متونی است که در دورۀ آخرین خانات منغیتی بخارا نوشته شده و ظاهراً نسخه‌های این آثار، در هنگام مهاجرت آخرین پادشاه این سلسله یعنی سیّد عالم‌خان بن عبدالاحد (حکـ 1328-1339 ق) به افغانستان، با گروهی که همراه او بودند به آن سرزمین منتقل شده است.
این پژوهشگر مؤسسۀ میراث مکتوب افزود: توصیف دقیق‌تر اینگونه ویژگی‌های مجموعه ان شا الله در مقدّمه خواهد آمد.
وی با بیان این که ساختار تعدادی از نسخه‌های مجموعه به گونه‌ای است که فهرست‌نویسی آن‌ها را دشوار کرده است، در این باره اظهار کرد: برای نمونه بخش معراج حضرت پیامبر (ص) از کتاب معارج النّبوّة معین مسکین فراهی که متنی مبسوط دربارۀ پیامبر (ص) است بدون هیچ قرینه و تصریحی در یک نسخه کتابت شده است و تشخیص چنین مواردی معمولاً برای فهرست‌نویسان آسان نیست و بعضاً چنین اثری را به عنوان یک معراجنامۀ ناشناخته معرّفی می‌کنند.
مؤلف کتاب نسخه‌شناخت افزود: کوشش من بر آن بود که هیچ متنی بدون سنجش با چاپ‌ها یا نسخه‌های دیگرِ آن اثر معرّفی نشود و به همین دلیل عمدۀ اینگونه نسخه‌ها با صرف زمان و جستجوهای بسیار شناسایی شده است.
صفری آق‌قلعه در پایان گفت: اکنون فهرست‌نویسی بیش از 120 نسخۀ مجموعۀ کنگره به پایان رسیده است و به خواست خدا بقیۀ نسخه‌ها در کنار کارهای دیگر به تدریج انجام خواهد شد و ان شاء الله در سال جاری شاهد انتشار این فهرست خواهیم بود.