میراث مکتوب- علی صفری آق‌قلعه، پژوهشگر نسخ خطی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب «فهرست نسخه‌های خطّی فارسی کتابخانۀ کنگره (آمریکا)» را فهرست‌نویسی کرده و مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب نیز آن را منتشر و روانۀ بازار نشر کرده است.
علی صفری آق‌قلعه، در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته به تهیۀ تصاویر دیجیتالی نسخه‌ها اشاره کرده و آن را انقلابی در نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی دانسته است. وی اینگونه نوشته است که امروزه می‌بینیم بسیاری از کتابخانه‌ها و به‌ویژه کتابخانه‌های غربیِ دارای مجموعه‌های شرقی، تصاویرِ بخشِ قابل توجهی از نسخه‌های خود را در دسترس عموم نهاده‌اند و هر پژوهشگری می‌تواند از هزاران کیلومتر دورتر این تصاویر را دریافت کند. این‌ها در کنار چندین میلیون کتاب چاپی در حوزه‌های گوناگون، منابع پژوهشی گسترده‌ای را در دسترس همگان قرار داده و نوعی برابری دسترسی برای پژوهشگران ایجاد کرده است.
آق‌قلعه، شمار نسخه‌های فارسی کتابخانۀ کنگره را ۱۴۶ مجلد عنوان کرده که از آن میان ۱۱ نسخه به‌صورت مجموعه هستند و با توجه به مندرجات این مجموعه‌ها، تعداد آثار معرفی شده در این فهرست ۱۶۵ اثر است.
بنا به نوشتۀ آق‌قلعه، کهن‌ترین نسخۀ تاریخ‌دار کتابخانه، دستنویسی از مثنوی معنوی مورخ ۸۴۵ ق است (شمارۀ ۱۰۶) و تاریخ کتابت جدیدترین نسخه‌ها حتّی تا سدۀ ۱۴ ق نیز می‌رسد.
این پژوهشگر اعتقاد دارد، گرچه تعداد نسخه‌های مجموعه اندک است اما آثار مهم، نسخه‌های کمیاب، منحصر بفرد و همچنین نسخه‌های نفیس و هنری در آن قابل توجه است.
رسالۀ پیروزی و مقاله نوروزی، از نجاتی نیشابوری، و تشریح الاقوام از حمید اسکینّر از جمله نسخه‌های دارای ارزش متنی و کمیاب است. پاس انفاس از جامی و سحر حلال از اهلی شیرازی از نسخه‌های کهن کتابخانهٔ کنگره است.
آق‌قلعه در بخش دیگری از مقدمۀ خود به خوشنویسان نسخه‌ها، نسخه‌های هنری و مصوّر کتابخانه، جلدها، سرلوحه‌ها، نمونه‌های تشعیر‌سازی و حل کاری اشاره کرده است.
فهرست حاضر دارای دو بخش است. اول متن‌شناسی و دوم نسخه‌شناسی. بخش متن‌شناسی با حروف درشت و بخش نسخه‌شناسی با حروف ریزتر و فرورفتگیِ سطرها چاپ شده است.
از جمله اقداماتی که پژوهشگر در بخش متن‌شناسی انجام داده است، می‌توان به درج نام اثر و نویسنده، اطلاعات مربوط به متن و گاهی نویسنده، و درج آغاز، انجام و انجامه نسخه اشاره کرد. همچنین در بخش متن‌شناسی به نوشته‌های فهرست‌نویسان پیشین بسنده نشده و اطلاعات جدید یا کامل‌تری دربارۀ متن ارائه شده است.
آق‌قلعه در بخش نسخه‌شناسی، موارد عمومی مربوط به فهارس را لحاظ کرده و علاوه بر آن دو ویژگی را نیز به آن افزوده است. نخست اینکه پس از یادکرد نوع خط متن، یک بخش ثابت به عنوان «عناوین و سرفصل‌ها» افزوده و این بخش را که در فهارس یکجا یاد می‌شود، به تفکیک ثبت کرده است. وی می‌نویسد: «یادکرد مشخصات جلد را نیز در دو بخش جداگانۀ «ابرۀ جلد» و «آسترِ جلد» ثبت کردیم و این ضرورتی است که در فهارس پیشین به آن توجه چندانی نشده است. «آرایه‌ها» و «برافزوده‌ها» از دیگر بخش‌هایی است که در فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی کتابخانۀ کنگره به آن توجه شده است».
از صفحۀ ۱ تا ۲۴۷ کتاب دربرگیرندۀ فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانۀ کنگرۀ امریکاست که در هشت بخشِ نام نسخه‌ها و کتاب، مؤلفان و اشخاص، کاتبان و خوشنویسان، جای‌ها و جایگاه‌های کتابت، نمایه موضوعی نسخه‌ها، ترتیب تاریخ کتابت نسخه‌ها و عبارات و سجعِ مهرهای اسلامی گنجانده شده است. تصاویر برخی نسخه‌ها نیز در پایان کتاب به صورت رنگی منتشر شده است.
مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، کتاب «فهرست نسخه‌های خطّی فارسی کتابخانۀ کنگره (آمریکا)» به نگارش علی صفری آق‌قلعه را با جلد شومیز به قیمت ۷۰ هزار تومان و با جلد سخت به بهای ۹۵ هزار تومان منتشر کرده است.
علاقه‌مندان برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره تلفن ۶۶۴۹۰۶۱۲ ۰۲۱ داخلی ۱۰۵ تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی