فرهنگ و تاریخ ایران در شاهنامه فردوسی جاودانه شده‌ است

فرزاد قائمی اظهار کرد: شاهنامه‌ فردوسی، تنها یک شناسنامه‌ ملی نیست، بلکه سند هویت ما است. این کتاب آینه‌ای است که چهره ملتی شرافتمند و آزاد را به ما نشان می‌دهد؛ ملتی که هرگز سر تسلیم در برابر بیگانگان فرود نیاورده است.

وی اضافه کرد: شاهنامه نه فقط کتابی حماسی، بلکه گنجینه‌ای از فرهنگ و تاریخ ایران است. حتی سلطان صاحبقران قزوین نیز که سپاهش را به لشکر رستم تشبیه می‌کرد، از عظمت این شاهکار آگاه بود؛ اما تعداد رستم‌ها در سپاه خداوندگار بسیار فراتر از تصور اوست. شاهنامه نقطه‌ عطفی در تاریخ، فرهنگ و هویت ملی ایران است.

قائمی ادامه داد: شاهنامه گره خورده با تاریخ تمدن ایران از دوران باستان تا عصر ارتباط با جهان اسلام است. از مقاومت پارتیان در برابر بیگانگان تا حماسه‌های پهلوانان، همه در این کتاب جاودانه شده‌اند.  فرهنگ و تاریخ ایران از دوران پیش از اسلام تا پس از آن در شاهنامه نهفته است. شخصیت اصلی شاهنامه «رستم» نمادی از مقاومت و پهلوانی ایرانیان است.

دبیر علمی همایش اظهار کرد: زبان فارسی با همت بزرگان و تلاش‌های بی‌دریغ، به ویژه در عصر سامانیان زمینه را برای خلق شاهنامه فراهم کرد. شاهنامه پس از عصر مغول در عصر سلجوقیان و غزنویان، به دلیل برخی رویکردهای ملی مغضوب واقع شد، اما دوباره عزت یافت و بواسطه‌ تکرار نام ایران در آن به نمادی از هویت ملی تبدیل شد.

وی ادامه داد: رقابت میان امپراتوری‌های عثمانی و صفوی بر سر نگارگری و نسخه‌برداری از شاهنامه، نشان از اهمیت آن دارد. شاهنامه مبنای رشد تمدن و مفهوم دولت – ملت در ایران دیروز و امروز بوده است.

قائمی بیان کرد: اهمیت شاهنامه در عصر حاضر، از مشروطه به بعد بیش از پیش نمایان شد. شاعرانی چون میرزا آقاخان کرمانی، علی‌اکبر دهخدا، ملک‌الشعرا بهار و دیگران از این کتاب در آثار خود الهام گرفتند و به نقد جامعه و ستمگری پرداختند.

وی گفت: محور همایش امسال «بازشناسی نقش شاهنامه در جهان معاصر» است. این همایش با همت دانشگاه فردوسی مشهد و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور برگزار شده و بیش از ۳۸۶ مقاله دریافت کرده است.  مقالات داوری شده و در قالب سخنرانی‌ها و مجموعه مقالات منتشر خواهد شد.

شخصیت‌های شاهنامه الگویی تمام‌عیار برای انسان امروز هستند

محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درابتدای این برنامه ضمن خوشامدگویی به حاضران از تلاش‌های اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خراسان رضوی، دانشگاه فردوسی مشهد و نهادهایی که در هرچه باشکوه‌تر برگزار شدن همایش بین‌المللی حکیم ابوالقاسم فردوسی قدردانی کرد.

مشاور وزیر فرهنگ در ادامه با اشاره به پیوند عمیق ادب و حکمت در متون کلاسیک فارسی، گفت: «چنان‌که مولوی با حساسیت فراوان از ادب و معرفت سخن گفته و آنها را امری مقدس می‌داند، حکیم فردوسی نیز سراسر شاهنامه را با حکمت، معرفت و معنویت آمیخته است.»
شالویی، فردوسی را حکیمی تمام‌عیار دانست و افزود: «شخصیت‌هایی که فردوسی در شاهنامه می‌پروراند، نه تنها در عرصه حماسه، بلکه در حوزه معرفتی نیز الگویی تمام‌عیار برای انسان امروز هستند. چهره‌هایی که، تجلی انسان کامل به شمار می‌روند.»

وی با اشاره به پیچیدگی‌های شخصیت رستم در ماجرای سهراب، گفت: «فردوسی در عین تمجید از شجاعت رستم، بر کاستی‌های عاطفی او نیز انگشت می‌گذارد؛ این نگاه انتقادی، نشان از عمق معرفتی و تربیتی شاهنامه دارد.»
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حکمت، معرفت و معنویت را سه ستون اصلی اندیشه فردوسی معرفی کرد و تأکید کرد: «فردوسی دین‌مدار و خردورز بود و این دو خصیصه را هرگز از یکدیگر جدا نکرد. در «شاهنامه» هیچ‌گاه فاصله‌ای میان عقل و شرع نمی‌یابیم.»
شالویی با اشاره به نقش «شاهنامه» در هویت‌یابی نسل جوان امروز، خواستار بهره‌گیری از ابزارهای نوین برای معرفی مفاهیم بلند این اثر سترگ شد و گفت: «متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم از امکاناتی چون سینما، هنرهای نمایشی و رسانه‌ها برای ترویج مفاهیم شاهنامه استفاده‌ای درخور داشته باشیم.»

وی در ادامه با اشاره به تجربیات موفق برخی کشورهای پارسی زبان، بیان کرد: «در برخی از کشورهای پارسی زبان، نوجوانان اشعار فردوسی، حافظ و سعدی را از حفظ می‌خوانند، شایسته است که در ایران عزیز نیز جوانان ما آشنایی عمیق تر و انس بیشتر با قله های زبان و ادب فارسی پیدا کنند.»

شالویی همچنین بر لزوم تلاش مضاعف دستگاه‌های فرهنگی و آموزشی کشور، به‌ویژه وزارت آموزش و پرورش تأکید کرد و گفت: «معرفی مفاخر فرهنگی نباید به نام‌گذاری خیابان‌ها و میادین محدود بماند؛ بلکه باید مفاهیم و اندیشه‌های آنان در زندگی و فکر نسل جوان خاصه از طریق کتب درسی جاری شود.»

وی با قدردانی از تلاش‌های مسئولان فرهنگی خراسان رضوی، از جمله اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و استانداری خراسان رضوی، شهرداری مشهد، دانشگاه‌ها و به‌ویژه دکتر جعفر یاحقی، استاد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر برجسته شاهنامه، در بسط و گسترش اندیشه حکیم فردوسی اظهار امیدواری کرد که این اهتمام زمینه‌ساز اقدامات بنیادین‌تر در آینده باشد.

شالویی در پایان یادآور شد که حکیم ابوالقاسم فردوسی، نه تنها شاعر ملی ایران، بلکه چراغی فروزان در مسیر هویت‌یابی فرهنگی ایرانیان است که آثارش باید برای نسل امروز و آینده به زبان ساده، گویا و روزآمد تفسیر و تبیین شود.

فردوسی ستاره‌ای درخشان در آسمان ادبیات ایران

سیدرضا حسینی، فرماندار مشهد در ادامه همایش اظهار کرد: شعر و فرهنگ فارسی، میراثی گرانبهاست که فردوسی بزرگ، جایگاهی والا در آن دارد. او پدر شعر فارسی، حکیم شعر فارسی و ستاره‌ای درخشان در آسمان ادبیات ایران است.

وی ادامه داد: از خداوند متعال می‌خواهم که نام فردوسی و شاهنامه‌ جاودانش را برای همیشه در تاریخ ایران زنده نگاه دارد و از باید تمام افرادی که در عرصه شناساندن فردوسی و تصحیح شاهنامه در نسخه‌های مختلف تلاش کرده‌اند، نام برد و زحماتشان را ارج نهاد.

حسینی اضافه کرد: باید نام این بزرگمرد حوزه ادب و شعر پارسی و اثر جاودان شاهنامه را همیشه پاس بداریم و برای آینده ایرانیان نگاه داریم.

علیرضا حبیبی اظهار کرد: شاهنامه فردوسی اثری بی‌نظیر در ادبیات فارسی و فراتر از یک منظومه حماسی است. این اثر بعنوان مظهر هویت ملی و فرهنگی ایران، نقش بی‌بدیلی در شکل‌گیری و تداوم هویت ایرانیان در طول تاریخ ایفا کرده است. بررسی ابعاد مختلف این اثر به درک بهتر جایگاه شاهنامه در تاریخ و فرهنگ ایران کمک می‌کند.

وی اضافه کرد: شاهنامه تصویری غنی از هویت ملی ایرانی ارائه می‌دهد. این منظومه حماسی با روایت داستان‌های اسطوره‌ای و تاریخی به شناساندن ریشه‌ها، پیشینه و افتخارات ملی ایرانیان می‌پردازد.

معاون انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور اضافه کرد: فردوسی با ارائه  تصویر پهلوانان و قهرمانان ملی به تقویت حس افتخار ملی و هویت مشترک ایرانیان کمک کرده است. شاهنامه فراتر از مرزهای جغرافیایی و قومی، هویتی مشترک برای همه ایرانیان در طول تاریخ ایجاد کرده است.

شاهنامه و بازتاب تاریخ ایران

حبیبی ادامه داد: شاهنامه بعنوان یکی از اولین و مهم‌ترین منابع مکتوب تاریخ ایران، رویدادهای تاریخی و اسطوره‌ای ایران را بصورت منظوم ثبت کرده است. فردوسی با استفاده از منابع مختلف به گردآوری و ارائه تاریخ ایران پرداخته و به این ترتیب، تاریخ شفاهی ایران را به صورت مکتوب درآورده است. شاهنامه به رغم برخی اغراق‌ها و افسانه‌ها، تصویر جامعی از تاریخ و فرهنگ ایران در دوره‌های مختلف ارائه می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فردوسی احیای زبان فارسی و تثبیت آن بعنوان زبان ملی است، تصریح کرد: شاهنامه با زبان شیوا و پرقدرت خود به گسترش و ترویج زبان فارسی در سراسر ایران و فراتر از آن کمک شایانی کرده است؛ این اثر نه‌تنها زبان فارسی را حفظ کرده، بلکه باعث همبستگی اقوام ایرانی و تقویت زبان‌های محلی در کنار زبان ملی شده است. شاهنامه زبان فارسی را به صورت زبان یک ملت و نه صرفاً یک منطقه خاص، تثبیت کرده است.

شاهنامه و تقویت روحیه حماسی و دلاوری

حبیبی اضافه کرد: شاهنامه با ارائه تصویر پهلوانانی شجاع و دلاور، روحیه حماسی و دلاوری را در میان ایرانیان تقویت کرده است. داستان‌های حماسی شاهنامه الهام‌بخش بسیاری از نسل‌های ایرانی در طول تاریخ بوده و در برهه‌های مختلف تاریخی به حفظ روحیه مقاومت و پایداری در برابر مشکلات و چالش‌ها کمک کرده است.

معاون انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور با بیان اینکه روحیه حماسی و دلاوری در دوران‌های تلخ و ناامیدکننده تاریخی به بازآفرینی امید و پایداری در میان مردم ایران کمک کرده است، گفت: اگرچه شاهنامه ریشه در اساطیر و فرهنگ پیش از اسلام دارد، اما مفاهیم اخلاقی و دینی نیز در آن به چشم می‌خورد. فردوسی با استفاده از آموزه‌های دینی و اخلاقی به پرورش فضایل انسانی و تقویت باورهای مذهبی در میان مخاطبان خود کمک کرده است؛ این جنبه شاهنامه گاهی مغفول می‌ماند، اما حاوی  گنجینه‌ای ارزشمند از حکمت‌های اخلاقی و دینی است.

شاهنامه همچنان می‌تواند منبعی الهام‌بخش برای پژوهشگران باشد

حبیبی افزود: در جهان پیچیده و پر چالش امروز، شاهنامه همچنان می‌تواند منبعی الهام‌بخش برای پژوهشگران و دانشگاهیان باشد. مطالعات تطبیقی و بین‌المللی با محوریت شاهنامه می‌تواند  به شناخت بهتر نقش این اثر در شکل‌گیری هویت ملی و فرهنگی ایران و همچنین ایجاد زمینه همکاری‌های فرهنگی و دانشگاهی بین‌المللی کمک کند.

وی با اشاره به اینکه نیاز به نگاهی عمیق‌تر و تحلیلی‌تر به ابعاد مختلف شاهنامه از جمله جنبه‌های زبان‌شناسی، تاریخی، ادبی و فرهنگی آن بیش از پیش احساس می‌شود، اضافه کرد: به این ترتیب می‌توان از ظرفیت‌های شاهنامه برای حل مسائل جامعه امروزی استفاده کرد؛ همچنین بررسی تطبیقی شاهنامه با دیگر حماسه‌های جهان، می‌تواند منجر به شناخت‌های جدید و درک بهتر از جایگاه جهانی این اثر شود.

نشست‌های علمیِ همایش

منبع: ایسنا و ایبنا و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی