میراث مکتوب – کتاب حاضر شرح اجمالی زندگانی بیش از ۹۰۰ بانوی برجسته و نامداری است که از عصر مادها تا دوره مشروطیت، در قلمرو جغرافیای فرهنگی ایران، منشأ آثار علمی، دینی، فرهنگی، هنری، سیاسی و اجتماعی بوده اند. بسیاری از آنان ایرانی اند و در سرزمین اصلی ایران زیسته اند، و بسیاری نیز غیر ایرانی بوده و در خارج از مرزهای سیاسی ایران زندگی می کرده اند، اما آثاری به زبان فارسی پدید آورده اند.
برخی هم مولد و موطنشان نامعلوم است، اما پدر یا تبار ایرانی داشته اند، و تعداد انگشت شماری هم زنان غیر ایرانی هستند که در ایران مدفون اند و نزد مردم ایران از قداست و احترام ویژه ای برخوردارند. در این اثر ارزشمند نویسنده کوشیده است تا شرح حال مختصر ولی موثق و نسبتاً جامعی از بانوان نام آور فرهنگ ایرانی شرح دهد. بدین منظور در نگارش آنها از صدها کتاب فارسی و غیر فارسی استفاده کرده است.
در مواردی هم که شرح حال های موثق و معتبری در برخی کتاب های دانشنامه ای یا غیر دانشنامه ای یافت شده، نگارنده ترجیح داده از تألیف مجدد خودداری کرده و از همان ها عیناً یا با ویرایش و تلخیص و با ذکر مأخذ استفاده کند. مسلمانان در پرداختن به زندگینامه زنان چهار شیوه مختلف داشته اند. نخست اینکه در زندگینامه هایی که نوشته اند زنان را با مردان با هم آورده اند و برای آنان جایی ویژه در کتاب در نظر نگرفته اند.
در شیوه دوم برخی از نویسندگان در فرهنگ زندگینامه ای خود، شرح احوال زنان را در بخش جداگانه و غالباً در پایان کتاب آورده اند. کهن ترین کتابی که در آن از این روش پیروی شده، الطبقات الکبیر نوشته ابن سعد زُهَری است . در شیوه سوم از میان زندگینامه نویسان، کسانی نیز اگرچه برای زنان کتاب جداگانه ای پرداخته اند ولی تنها به زنان خاصی نظر داشته اند و تنها زندگی نامه زنانی را در کتاب خود آورده اند که دارای ویژگی مشترک بوده اند مانند کتاب «اشعار النساء» نوشته محمد بن عمران مرزبانی.
آخرین دسته از فرهنگ های زندگینامه ای زنان، فرهنگ هایی هستند که زنان خاصی را در برمی گیرند و در واقع زندگینامه هایی از این دست، زندگینامه های عمومی زنان بدون در نظر گرفتن طبقه ایشان است. در پایان کتاب حاضر پیوستی هم آمده که حاوی اطلاعات مختصر از اماکنی است که به نام بانوان نامگذاری شده است؛ همچون آرامگاه ها، امامزاده ها، زیارتگاه ها، بازارها، برج ها، بقعه ها، پل ها و غیره. چون وجه انتساب این اماکن به آنان، بیانگر وجود بانوان شاخصی بوده که در زمان خود شهرت داشته یا بعد از مرگ اشتهار یافته اند اما از زندگی آنان اطلاعات روشنی در دست نیست، لذا این اماکن خود مستقلاً مدخل شده اند.
رجبی(دوانی)، محمدحسن، فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی گوی از آغاز تا مشروطه، تهران، سروش، 402 صفحه، قطع: وزیری، بها: ۲۱۰۰۰۰ ریال، 1394.