میراث مکتوب- علیرضا هاشمینژاد، پژوهشگر حوزۀ خوشنویسی، کتابی را با عنوان «فراز و فرود نسخنویسی در ایران (بررسی تحولات سبک شناختی قلم نسخ از سدهی 4 تا 14 هجری قمری)» تألیف کرده است. مرکز طبع و نشر قرآن کریم ناشر این اثر است.
شناخت سیر تحول فرمی اقلام (خطوط) در خوشنویسی با هدف بررسی تحولات سبکشناختی از موضوعات مهم حوزۀ مطالعات خوشنویسی است. کتاب پیشرو سعی دارد تحولات سبکشناختی قلم نسخ را بررسی کند که از پرکاربردترین اقلام به ویژه، در کتابت قرآن در ایران بوده است. این کتاب با تکیه بر این رویکرد پدید آمده که قلم نسخ را واجد هویتی بصری میداند که کمابیش از سدۀ هفتم ق این قلم (خط) را با آن شاکله میشناختهاند؛ و از اینرو، تبارشناسی هویت آن در کتاب پیجویی شده است.
هاشمینژاد،به نکتهٔ دیگری نیز اشاره کرده و آن در گسترهٔ مستندات تحولات سبکشناسیست که در مورد قلم نسخ، بیتردید بخش عمده، مربوط به نسخههای قرآن است. بنابراین، پس از مشاهدهٔ مستندات، اینگونه به ذهن متبادر میشود که هدف از تألیف، نوعی تحلیل سیر کتابت قرآن به خط نسخ است، که هرچند هدف اصلی نبوده از نتایج ثانویه است.
از منظر هاشمینژاد، نسبت خط متون دینی در تمدنهایی که متون،ارزش قدسی مییافته، نسبتی همپایۀ ظرف و مظروف است؛ به صورتیکه در هم اثر گذاشته و از هم اثر پذیرفتهاند. در جایی از مقدمه چنین آمده است: «جانمایۀ متن، کلام است، و در تمدن اسلامی،متن دینی،مبتنی بر اصول الهیست؛ اصولی که فی حدّ ذاته، مبانی امر قدسی را تشکیل میدهد. متن است که متأثر از کلام تقدس مییابد، و بیشک صورت متن که همان خط است، از این تقدس بهرهمند میشود. تردیدی نیست که صورتِ خط، امری مادیست، اما آنچه قرار بود در تمدن اسلامی بهصورت بیاید، امری معنوی و قدسی بود.»
نویسنده در ادامه پیدایش کاغذ را اتفاق مهم حوزهٔ کتابت میداند که امکان تجربههای نوینی را در حوزهٔ کتابت بهویژه کتابت قرآن مجید فراهم میکند. پیدایش اقلام مستمری و تکامل ساختار فرمی، ایجاد مدارس رسمی در سدۀ پنجم و ششم قمری، توانایی ساخت کاغذ در ابعاد بزرگ و حضور پادشاهان مسلمان مغول در دورۀ ایلخانان و رویکرد مملوکان در تهیۀ نسخههای باشکوه قرآن را چهار پدیدۀ مهم در سیر کتابت قرآن میداند.
«فراز و فرود نسخنویسی در ایران» در پنج فصل نوشته شده است. نویسنده در این فصول به بررسی آثار به جا مانده از سدهٔ چهارم تا چهاردهم هجری قمری پرداخته و در صدد توضیح خط نسخ در این آثار برآمده است.
مرکز طبع و نشر قرآن کریم کتاب «فراز و فرود نسخنویسی در ایران (بررسی تحولات سبکشناسی قلم نسخ،از سدهٔ چهارم تا چهاردهم هجری قمری) نوشتهٔ علیرضا هاشمینژاد را در ۳۳۲ صفحه به چاپ رسانده است.