میراث مکتوب- ۱۶ مهرماه ۱۴۰۴ صدمین سال تولد زنده‌نام استاد ایرج افشار است. او زاده ۱۶ مهر ماه ۱۳۰۴ تهران بود. ایرج افشار در دهه ۱۳۲۰ برای تحصیل در رشته حقوق به دانشگاه تهران وارد شد. او صاحب ثروت بسیار کلانی بود و آن را در راه کسب علم و دانش‌اندوزی صرف کرد. بخش بزرگی از ثروت خانواده افشار امروزه وقف پژوهش‌های ایرانشناسی، باستان‌شناسی و تدریس زبان فارسی به غیرایرانیان است. افشار در طول زندگی پربار خود نزدیک به ۳۰۰۰ مقاله و ۳۰۰ جلد کتاب به انتشار رساند. بسیاری از خاطرات معاصرین سیاسی و فرهنگی ایران به همت و کوشش او به چاپ رسید. او از بنیانگذاران کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و نخستین رئیس این مجموعه عظیم فرهنگی بود. با وجود اینکه مدرک تحصیلی‌اش کارشناسی بود اما همواره در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی به تدریس در رشته کتابداری و ایرانشناسی می‌پرداخت. همچنین سابقه تدریس در دانشگاه‌های سوئیس و ژاپن نیز در کارنامه افشار ثبت شده است. یکی از آثار شاخص او کتاب گران‌بهای یادگارهای یزد است. خاطرات سیدحسن تقی‌زاده نیز به کوشش این بزرگمرد به چاپ رسید.
کتاب «این دفتر بی‌معنی» به قلم خود استاد در شانزده فصل به موضوعاتی همچون «خانه و خانواده»، «از کودکستان تا دانشگاه»، «روزگار جوانی»، «سفر»، «کتابخانه و کتابداری»، «مجله‌گردانی (آینده به آینده)»، «اوراق کنانه»، «ایرانشناسی و زبان فارسی»، «دانشگاه تهران»، «نشر کتاب»، «انجمن‌ها»، «عضویت‌ها»، «کنگره‌ها»، «مردان فرهنگ»، «پیشامدها»، «سیاست»، «یادداشت‌های روزانه» و نمایه‌ها می‌پردازد، این کتاب به کوشش بهرام کوشیار و آرش افشار از سوی نشر سخن به چاپ رسیده است.
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران چند روز قبل از صدمین سالروز تولد زنده‌یاد استاد ایرج افشار، عکس‌ها و اسناد باقیمانده از او در آرشیو این کتابخانه را در کانال تلگرامی خود منتشر کرد. شرحی از این اسناد و عکس‌ها را در ادامه می‌بینید:
این کانال تلگرامی ابتدا به کتاب «این دفتر بی‌معنی» اشاره کرد و در شرح آن نوشت: «استاد ایرج افشار در بخش آغازین کتاب «این دفتر بی‌معنی» به قلم خویش و با زبانی ساده و صمیمی، نوشته‌ای کوتاه درباره زندگی و خانواده‌اش آورده است؛ خواندن این سطور خودنوشت، خالی از لطف نیست و لذتی از جنس صمیمیت و صداقت به همراه دارد.»
فهرست کتاب‌های اهدایی دکتر محمد مصدق
عکسی از فهرست کتاب‌های اهدایی دکتر محمد مصدق در کانال تلگرامی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران منتشر شده و در شرح آن آمده است: «فهرست کتاب‌های اهدایی دکتر مصدق به کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی است که بخش اصلی آن، یعنی اهدایی خود دکتر مصدق، ۱۰۲۸ عنوان است. ۲۲ عنوان هم کتاب‌هایی است که در سال ۱۳۳۰ در سفر مصر به او اهدا شده و به کتابخانه حقوق داده است. همین‌طور ۲۲ عنوان دیگر هم بعد از آن از دفتر نخست‌وزیری وی به دانشکده حقوق داده شده است.
از نویسندگان محترم به خاطر کاری که در این زمینه انجام داده‌اند؛ متشکریم. مقدمه درباره این نکته است که نخستین بار مرحوم ایرج افشار جرقه این کار را زده و عنوان کرد؛ خوب است کتابخانه دکتر محمد مصدق، فهرست و مشخص شود.»
برگه‌ای گذرنامه و روادید متعلق به زنده‌یاد استاد ایرج افشار
در ادامه برگه‌ای گذرنامه و روادید متعلق به زنده‌یاد استاد ایرج افشار قرار گرفته که به ماموریت او برای مشاوره و راهنمایی در تنظیم و فهرست‌بندی کتاب‌های کتابخانه سفارت ایران در کابل اشاره دارد؛ در این برگ آمده است: «در نظر است بآقای ایرج افشار استاد تمام‌وقت و مدیرکل کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد ماموریت داده شود بعنوان مشاور و راهنمائی در تنظیم و فهرست‌بندی کتب کتابخانه سفارت ایران در کابل بمدت ۵ روز بکشور افغانستان عزیمت نمایند. خواهشمند است دستور فرمایند نسبت بصدور گذرنامه خدمت ایشان اقدام لازم معمول دارند.»
سند بعدی از دعوت زنده‌نام استاد ایرج افشار با عنوان ریاست کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران برای شرکت در جلسه‌ای در مرکز اطلاعات هسته‌ای اشاره دارد. در این سند آمده است: «آقای ایرج افشار، ریاست کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بدینوسیله از جنابعالی دعوت میشود در جلسه شورای هماهنگی مراکز اطلاعات علمی و فنی که در ساعت ۹:۳۰ بامداد روز چهارشنبه ۱۵ دیماه ۲۵۳۵ در مرکز اطلاعات هسته‌ای تشکیل خواهد شد، شرکت فرمایند.»
عکس بعدی حضور زنده‌یاد استاد ایرج افشار در کتابخانه مرکزی، تالار نفیس را در سال ۱۳۸۶ شمسی نشان می‌دهد.
استادان بدیع‌الزمان فروزانفر، سیدحسین نصر، پرفسور رضا و زنده‌یاد ایرج افشار در یک قاب
استادان بدیع‌الزمان فروزانفر، سیدحسین نصر، پرفسور رضا و زنده‌یاد ایرج افشار در یک قاب. علی‌القاعده در حال بازدید از یک نمایشگاه آورده شده است.
برگه ماموریت زنده‌یاد استاد ایرج افشار برای سخنرانی و مذاکرات علمی در دانشگاه کیوتو ژاپن سند دیگری است که به یاد او به مناسبت صدمین سالروز تولدش در کانال تلگرامی دانشکده مرکزی قرار گرفته است. در این برگه آمده است: «آقای ایرج افشار استاد و رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه به پیشنهاد کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه و باستناد ماده یک پیوست شماره آئین‌نامه استخدامی هیات علمی دانشگاه با ماموریت جنابعالی بمنظور ایراد سخنرانی و مذاکرات علمی در دانشگاه کیوتو از تاریخ ۱۱/۰۲/۲۵۳۷ بمدت ۴۰ روز به کشور ژاپن موافقت میشود.
حقوق و فوق‌العاده مخصوص شما در مدت ماموریت قابل پرداخت میباشد ولی از بابت هزینه‌های مربوط باین ماموریت هیچگونه وجهی از بودجه دانشگاه پرداخت نخواهد شد.
بدیهی است بعد از پایان مدت ماموریت گزارش جامعی درباره فعالیتهای علمی و پژوهشی خود بدانشگاه تسلیم خواهید داشت.»
در ادامه عکسی از اعضای هیات امناء آثار جمالزاده قرار گرفته و در شرح آن آمده است:
«اعضای هیات امناء آثار جمالزاده از چپ به راست: استاد ایرج افشار، دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی، دکتر محمد شکرچی‌زاده / دیماه ۱۳۸۳- در محل انتشارات دانشگاه تهران – امیرآباد شمالی.
بنیاد جمالزاده در گذشته و حال، کمک‌های زیادی به دانشگاه و همین‌طور کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران کرده است.»
سند بعدی متعلق به خرید کتاب‌های آقای باستانی راد برای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران است.
در این سند آمده است: «پیرو نامه شماره ۳۷۵۳/۲ ط مورخ ۱۱/۰۴/۴۵ تعداد ۲۵۰ قلم کتب خطی خریداری از آقای باستانی راد طبق فهرست پیوست ارسال میگردد. لازم است در دفتر اموال ثبت نموده قبض رسید انبار را صادر و باین اداره ارسال دارید.
رئیس اداره کل انتشارات و روابط کتابخانه‌ها
ایرج افشار»
کانال تلگرامی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در ذیل این سند آورده است: «یکی از بهترین مجموعه‌های خطی کتابخانه مرکزی، کتبی است که از مرحوم باستانی راد خریداری شده است. این سند در این باره است. آقای افشار به عنوان «رئیس کل انتشارات و روابط کتابخانه‌ها» خطاب به کتابخانه مرکزی نوشته است.»
مرحوم ایرج افشار و دکتر هوشنگ نهاوندی رئیس دانشگاه تهران
در ادامه عکسی از مرحوم ایرج افشار و دکتر هوشنگ نهاوندی رئیس دانشگاه تهران، در یکی از مخازن نفیس از مجموعه عکس‌های کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران قرار گرفته است.
دکتر رسول جعفریان و زنده‌یاد ایرج افشار
عکسی از رسول جعفریان و زنده‌یاد استاد ایرج افشار نیز در کانال تلگرامی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران قرار گرفته و در شرح آن آمده است: «ایرج افشار آن گونه که من دیدم / اکمل الدین احسان اغلو».
***
حضوری این چنین ارزشمند زنده‌یاد استاد ایرج افشار در زندگی، تحقق عینی این بیت سعدی است که؛ سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز / مرده آن است که نامش به نکویی نبرند. روانش شاد و یادش گرامی.
ایرج افشار، محمدعلی جمالزاده، محمدابراهیم باستانی پاریزی
طاهره مهری
منبع: ایبنا