میراث مکتوب- ششمین شب از برنامه “هفت شب بر خوان سعدی” که به همت مرکز سعدی شناسی و در بزرگداشت شیخ اجل سعدی شیرازی برگزار شده است، به سخنرانی جعفر شجاع کیهانی، حمید امجد، و مرتضی جعفری اختصاص داشت.
سعدی حکایت‌نویسی خلاق است
عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در سخنانی به بررسی حکایات سعدی و نقش او به عنوان پدیدآورنده داستانک فارسی پرداخت و گفت: طرز نگاه سعدی به جهان و تلقی او از زیبایی و زشتی حوادث و آلاتی که او از زندگی ترسیم کرده شخصیتی از سعدی به دست می دهد که می توان او را با دیدگاه فردگرایانه و انسان گرایی اش حکایت نویسی خلاق دانست.
جعفر شجاع کیهانی با ارایه تعریفی از داستانک گفت: داستانک در واقع غربال تجربه در نقل وقایع است و البته عناصر داستانی همچون شخصیت پردازی و کنش نیز در آن وجود دارد و بر اساس همین عناصر داستانی یعنی شخصیت پردازی و ارتباط منطقی و کنش، در حکایتهایی که در گلستان آمده می توان با معیارهایی که در ادبیات اروپایی در مورد داستان کوتاه و داستانک ذکر شده سعدی را داستان نویس خواند.
وی افزود: جوهر حکایاتی که سعدی در گلستان آورده جملگی واقع گرایانه است و شخصیتهایی که معرفی کرده اعم از پیامبر، پادشاه، قاضی و و وزیر جملگی وجود خارجی دارند و رویدادها در بستر زمان و مکانی خاص رخ دادند همچنین شگردهای زبانی سعدی زمینه های داستانی حکایتهای او را جذاب تر و هیجان انگیزتر کرده است.
این عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی داستانک را بر خلاف لطیفه، تاثیرپذیر از واقع نمایی داستان کوتاه دانست و گفت: شمار زیادی از حکایات سعدی را می توان سراغ گرفت که داستانک هستند یا طرحی برای داستان دارند همچون جدال سعدی با مدعی که با جدال کنشها، افکار و حوادثی که میان دو شخصیت درمی گیرد، قصه می سازد و در این جدال رویارویی دو گفتمان با زبانی پر از تحرک، مبین تجربه ای عمیق از زندگی ست که هنوز تازه بحث انگیز و قلمفرساست.
وی با بیان این که داستان و قصه چیزی جز ثبت وقایع و تجارب انسانی نیست گفت: بیشتر حکایتهای گلستان تجربه دانش و هنر سعدی است که از زواید خالی شده و به برشی از زندگی در قالب داستانک به صورت فشرده با معانی بلند، نوشته و فراهم آمده اند.
سعدی آخرین میراث‌بر مهم فکر ایرانی است
نویسنده، پژوهشگر و کارگردان تئاتر و سینما نیز در سخنانی با موضوع “سعدی؛ زمان و زبان” با تاکید بر اهمیت در نظر گرفتن زمانه سعدی گفت: اگرچه سعدی در حوزه های گوناگون همچون اشعار عاشقانه، عارفانه و همچنین در زمینه ارزش های زیبایی شناختی شعر و نثر کارهای شگفت آوری کرده اما او آخرین میراث بر مهم فکر ایرانی است و فراگیرترین کارکردهای تاریخی را که برای سخن قایل هستیم به شکلی همچنان انسانی در آثار سعدی به چشم می بینیم و شاید قله نهایی این مبحث سعدی باشد و پس از او سایرین متاثر از زبان و سخن سعدی هستند.
حمید امجد با اشاره به دوران تاریک ناشی از حمله مغول به سرزمین ایران و چندپارگی ایجاد شده در سرزمین و قومیت و زبان فارسی گفت: یک از مهمترین قربانی های این دوران مفهوم شهر و انسان شهرنشین است که در نتیجه تاخت و تاز پی در پی اقوام بیابانگرد شهرهای عظیمی که انسان آن دوران در حال تجربه مفهوم شهرنشینی در آنها بود به زمین سوخته ای بدل شد که آن انسان با قرارگیری بر آن، تجربه تنهایی را کسب کرد و گریزی از تبدیل شدن به یک ذره در برابر خورشید وحدت وجود نداشت که در نتیجه این احساس ادبیات عرفانی به وجود می آید در حالی که این موضوع انسان را از تشخص و تعریف جدا می کند و مانع خیلی چیزها در روایتگری، قصه گویی، تاریخ روایی و شکل گیری آنچه امروز حتی در حوزه ادبیات، قصه و سینما نیاز داریم یعنی تعریف شخصیت می شود در حالی که به نظر می رسد سعدی آن رویکرد دیگر را ادامه می دهد و از واپسین قله های آن رویکردی است که هنوز انسان را پا بر زمین می بیند.
این پژوهشگر در ادامه زبان فارسی و مفهوم شهرنشینی را دو عاملی دانست که سعدی در آثار خود بر آنها پافشاری می کند و افزود: در همه این زمینه ها سعدی چهره ای بسیار کلیدی است و به رغم این که در ظاهر سعدی را به آرام خوییی و یا گرایش او را به تعادل و آشتی جویی و مسالمت جویی می شناسیم به نظرم کاری که در عین این مسالمت جویی انجام می دهد کاری کلیدی در حوزه مقاومت فرهنگی است و حتی در برابر یکسویه شدن مفهوم قدرت نیز مقاومت می کند تا جایی که در پی تعریف حدود و محدوده های قدرت برمی آید تا قدرت به مکالمه وادار شود.
امجد همچنین با تاکید بر گسترده و فراگیر بودن حوزه تجربی سعدی در بخش های مختلف زیست بشری خاطرنشان کرد: مماشات جویی و مکالمه جویی سعدی اقتضای عصر اوست و تنها به عاطفه شخصی او نسبت به شهر خودش خلاصه نمی شود اگرچه این یادکرد شهر فراتر از نوستالژی شخصی، وجهی است از تاکید او بر مفهوم ویران شده آن دوران که شهر باشد، اما دلبستگی و پیوندهای او با مفهوم شهر خود گواه نوعی مقاومت است در برابر فرهنگی که شهرها را می سوزاند و چیزی جز ریگزار از شهرها باقی نمی گذارد.
این پژوهشگر سعدی را بر خلاف دیگرانی که او را به واسطه مدایحش سازشکار نامیده اند، سخنوری دانست که به دنبال راهجویی برای به مکالمه واداشتن قومی است که برای مکالمه به ایران نیامده و گفت: به نظرم این افراد خارج از اقتضایات زمانه او و با دست خیلی دور از آتش داوری می کنند در عین حال که می توان گفت تعداد و شکل مدایح سعدی به مراتب کمتر و پندآمیخته تر و انتقادی تر از تقریبا همه شاعران دیگر زبان فارسی است.
افصح‌المتکلمین، پارسایی جلوت گزین بود
سید مرتضی جعفری، معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری شیراز، نیز در این برنامه پیرامون جهانشناسی عرفانی در جهان عاشقانه این ادیب پر آوازه سخن گفت.
جعفری با بیان اینکه در فرهنگ عرفانی، عارف در اندیشه ارتباط مردم و مرهم نهادن بر زحم های جامعه و مردم است و ضمن کشف عیوب، نگاهی درمان گرانه بر آلام اجتماعی دارد و می کوشد علاوه بر درمان خود به درمان دیگران نیز بپردازد، خطوط اصلی اندیشه سعدی در جهان شناسی عرفانی را ناظر بر دیدگاه عاشقانه او دانست و گفت: در این دیدگاه او با عشق به جهان می نگرد و جهان را مظهر خدا می داند.
جعفری تاکید کرد که سعدی بر خلاف عارفان انفسی خلوت گزین و خانقاه نشین که به تهذیب نفس در خلوت می پردازند و در درون خود سیر می کنند، عرفانی آفاقی دارد و سیر و سلوکش در اجتماع روی می دهد بنابراین سعدی نه عارف خلوت پناه که پارسایی جلوت گزین است .
این استاد دانشگاه با بیان اینکه سعدی با سیر در هستی حقیقت را کشف می کند و عرفان عاشقانه را با حضور در جمع و دوری از تصوف زاهدانه پذیرفته و مضامین عرفانی را در خدمت آموزه های اخلاق قرار داده است، گفت: به همین دلیل در دیدگاه او گنهکار اندیشناک از خدا، به از پارسای عبادت نما است!
معاون فرهنگی شهرداری شیراز با تاکید بر اینکه سعدی به هر موضوعی که ورود می کند از منظر جامعه شناسی و دردمندی اجتماعی مورد ارزیابی قرار می دهد خواه هنری باشد، خواه علمی، خواه سیاسی و خواه مذهبی، گفت: از همین منظر است که شخصی ترین مناسبات عبادی و دینی در نگاه او مفهومی بسیط تر پیدا می‌کند.
و تدوین کرده بود پنج برنامه طی شد و امشب، ششم اردیبهشت جلالی به خوان ششم رسیدیم که باز سه تن از فرهیختگان و ادیبان سعدی پژوه برخوان سعدی نشسته و از خصایل هنری، رفتاری و اعتقادی او می گویند، نخستین سخنران استاد جعفر شجاع کیهانی سخنانی با عنوان “سعدی و داستانک” را بیان کرد و سپس دکتر حمید امجد “سعدی؛ زمان و زبان” را عنوان سخن خود قرار داد و درادامه این دکتر مرتضی جعفری بود که برنامه شب ششم را با سخنانی با عنوان “جهانشناسی عرفانی در جهان عاشقانه سعدی” به پایان برد تا شب بعد به آخرین منزلگاه یادروز سعدی برسیم .