هرچند گاهی موجب ضرر هم می شود. مانند آنچه در مورد کتاب شکوفه‌زار سراج‌الدین علیخان آرزو رخ داده است.
اما شرح ماوقع:
نشر سفیر اردهال به تازگی در زمینه انتشار میراث مکتوب دورهٔ اسلامی به نشر مجموعه ای با نام «احیای متون» دست زده و اولین عنوان این مجموعه به کتاب شکوفه‌زار اثر ادیب بزرگ شبه‌قاره در قرن دوازده هجری، سراج‌الدین علیخان آرزو، اختصاص یافته است.
خان آرزو در این کتاب به شرح و تفسیر شرف‌نامه نظامی گنجوی پرداخته است. شکوفه‌زار که شرح نیمه اول اسکندرنامه نظامی است، به تصحیح خانم زهرا ابراهیم‌اوغلی خیاوی و پیشگفتار آقای مهدی رحیم‌پور منتشر شده است.
این کتاب براساس نسخهٔ خطی موجود در کتابخانه مولانا آزاد دانشگاه اسلامی علیگر هند با شماره ۸۹۱۶۵۵۲۵ و مقابله با نسخ دیگر تصحیح شده و آن چنان که مصحح محترم در مقدمه خود نوشته‌اند: «تلاش گردید تا در تصحیح، ضبط نسخهٔ اساس حفظ و موارد اختلاف نسخه نمون ها در پاورقی ها درج شود.» (ص۴۷) در صفحه ۶۳ مقدمه مصحح کتاب، تصویر «صفحه آغازین نسخه اساس با شماره بازیابی ۸۹۱۶۵۵۲۵» درج شده و تقریبا واضح و خوانا است. تصویر این صفحه را در زیر می بینید:
متن تصحیح شده این برگ در صفحات ۷۱ و ۷۲ کتاب چنین آمده است:
با کمی دقت در متن نسخه می توان به این اشتباهات پی برد:
۱- کلمه اول «نحمد الله» است نه «بحمد الله»
۲- در سطر اول کلمه «صلواه» مسلما اشتباه است و آنچه از نسخه عل درپاورقی درج شده(صلوه) درست است.
۳- کلمهم «الله» در ابتدای سطر دوم اشتباه فاحش است و درست آن «اله» است که در پاورقی از نسخه عل نقل شده است.
۴- در سطر چهارم «سکندر بر و بحر شعار» در نسخه خطی به وضوح «سکندر بر و بحر اشعار» خوانده می شود. و دست کم در پاورقی بدان اشاره نشده است.
۵- در سطر ششم «ملک» اشتباه و آن چنان که در تصویر نسخه نیز می توان دید «بلک» است که امروز ما آن را به صورت «بلکه» می نویسیم.
۶- در سطر هشتم «کتاب کامل انتصاب» معنای درستی ندارد و آنچه از تصویر نسخه نیز به دست می آید، هر چند کاملا واضح نیست، اما مسلم چنین کلمه ای نیست و در تصویر نسخه عل «کامل النصاب» خوانده می شود که مصحح محترم در پاورقی هم به آن اشاره ای نکرده است.
۷- در سطر نهم «ابیات متعلقه» بی معنی است به ویژه که با تاکید بر روی حرف لام حرکت فتحه نیز گذاشته شده. کلمه درست «مغلقه» است که در نسخه عل نیز به آسانی خوانده می شود و در پاورقی هم حتی به عنوان اختلاف نسخه درج نشده است.
۸- در سطر سوم صفحه ۷۲ کلمه «بزداید» به روشنی در متن نسخه «برآید» است و معنی جمله نیز با کلمه برآید درست است.
۹- در پاورقی شماره ۱ صفحه ۷۲ آمده است که «عل، حا: -مبارک» یعنی در نسخه علیگره و کتابخانه ملی کلمه مبارک را ندارد، حال اینکه در نسخه عل که صفحه آغاز آن در صفحه ۶۵ کتاب چاپ شده، کلمه مبارک وجود دارد.
۱۰- در سطر ششم همان صفحه کلمه «چنانچه» در تصویر نسخه اساس بی تردید «چنانکه» است و معنای درست هم با همین واژه به دست می آید.
هدف از واگویی این خطاها و بدخوانی ها به هیچ روی طعن به محقق محترم کتاب که بی شک زحمات فراوان برای تحقیق و نشر این کتاب متحمل شده اند، نیست، بلکه بر این باورم اگر با همین نسبت در تمام کتاب اشتباهات تکرار شده باشند، که احتمال آن زیاد است، در ۱۶۵ صفحه متن باید انتظار ۱۶۵۰ خطا و بدخوانی ابتدایی داشته باشیم که به هیچ رو انتظار نمی رود و قابل پذیرش نیست.
گمان می‌کنم اهل فن با من هم رای باشند که این حجم خطا در چنین کتابی با نسخه های خطی خوشخوان و متن روان و آسان، به هیچ رو قابل قبول نیست و اگر سخت گیری منتقدان و کارشناسان و نسخه پژوهان در چنین مواردی در قالب نقدهای سازنده و بی پرده نشان داده نشود، بیم آن می رود با رواج و رونق خوبی که نشر متون کهن در سالیان اخیر داشته و امید است روز به روز بیشتر و بیشتر شود، از میزان دقت و وسواس محققان جوان کاسته شود و در نتیجه میزان اعتماد و اطمینان پژوهش گران به این گونه متون کاهش یابد و در آینده ای نه چندان دور شاهد خیل پرشمار متون غیرقابل استنادی باشیم که منتشر نشدنشان بسیار دوست داشتنی تر است.
سید مهدی جهرمی