ميراث مكتوب- شصت و هشتمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب با عنوان « چهره گشايي و نقد و بررسي كتاب شجرة الملوك» و با سخنراني دكتر احسان اشراقي، جواد محمدي و دكتر منصور صفت گل (مصحح اثر)، روز دوشنبه 27 آبان 87 در اين مركز برگزار شد.
در ابتداي اين نشست، دكتر ايراني گفت: غالبا اين بحث ها ونقد هايي كه در اين نشست ها مي شود، ما استفاده مي كنيم و بسيار خوشحاليم كه برگزاري اين نشست ها و چاپ نقدهايي كه ما در آيين ميراث و گزارش ميراث داشتيم، اين ها به خود بنده از همه بيشتر كمك كرده و البته گاهي لغزش هايي هم در چاپ اين نقدها شده ، چه آن كساني كه نوشتند و چه ما كه در بازنگري كم دقتي كرديم و گاهي هم حالا ضعف هايي بوده است.
مدير عامل مركز پژوهشي ميراث مكتوب افزود: تشكر مي كنيم از كساني كه اين نقدها را مي نويسند و اين نشان دهنده توجه به فرهنگ و ادب و اخلاق حرفه اي انتشار آثار است. ما استقبال مي كنيم كه اين داستان ادامه پيدا كند و دوستان كمك كنند مطالب و كتاب هايي كه چاپ مي شود، اگر احياناً نظري دارند، اشكالاتي به نظرشان مي رسد، به ما بگويند. در هر صورت چاپ شجره الملوك براي ما افتخاري است و تبريك مي گويم به آقاي دكتر صفت گل كه اين كار را به نحو شايسته اي تصحيح كردند.
در ادامه نشست، دكتر احسان اشراقي گفت: كتاب شجره الملوك، شجره نامه اي است منظوم از روزگار باستان تا روزگار كيشتائيان تا دوران صفوي شاه قاجار كه توسط سه شاه سيستاني اواخر قرن دوازدهم هجري قمري فراهم آمد.
وي افزود: از ميراث مكتوب سپاسگزاريم به علت فعاليت هاي خستگي ناپذيري كه در تصحيح متون فارسي دارند و واقعا كتاب هايي كه در سال هاي اخير منتشر كردند، بسيار ارزنده است و وقتي ارزنده تر مي شوند كه ما روزي تحليل اين متون را شروع كنيم. در مورد كتاب شجره الملوك، به عقيده بنده، اگر حاشيه هاي اين كتاب نبود، شعرش چندان چنگي به دل نمي زد، براي اينكه ما در دوره هاي مختلف شاهد خيلي از اشعار هستيم كه فاخر نيستند.
وي ادامه داد: اين اثر منظوم به همت استاد دكتر صفت گل، تصحيح شده و ضمن تحقيقات و توضيحات با همكاري دانشگاه سيستان و بلوچستان انتشار يافته است. شناخت و آگاهي از نسخه منحصر به فرد شجره الملوك كه در سال هزار و نهصد و سه ميلادي تا سال هزار و نهصد و پنج توسط ميسيون تعيين مرز ايران و افغانستان و تحقيقاتي كه توسط جرج پيتر تايز افسر انگليسي و كارشناس نقشه برداري كه دانشي وسيع درباره سيستان و بلوچستان انجام داد و متوجه اين نسخه منحصر به فرد گرديد ، مصحح محترم كتاب را با بررسي هاي دقيق در فهرست ها، به كاربرد موفق به دستيابي ميكرو فيلمي از اين نسخه ساخت و ضمن تصحيح انتقادي همراه با مقدمه محققانه، موجبات چاپ آن را فراهم نمود و به نوشته ايشان كتاب شجره الملوك آخرين نماينده سنت تاريخ نويسي ملوك نيمروز است كه در دهه هاي نخستين سلطنت قاجاريان پديدار شده است.
دكتر جواد محمدي نيز در اين نشست گفت: شجره الملوك در واقع آرزوي گمشده ما بود، از موقعي كه با نام آن آشنا شده بوديم.
وي افزود: در يك دوره اي كه با آمدن سكاها، سرزمين سكايي سيستان شروع مي شود ، زرند يكي از شهرهاي سيستان است. در آن دوره، مرزهاي سيستان پنجاب و كشمير و افغانستان و پاكستان امروزي هم هست. اين سيستان در دوره هاي مختلف، همينطوري افول و نزول مي كند تا دوره ساسانيان كه يكي از استان هاي برتر ايران و ولي عهد مي شود. علي ايحال ملوك سيستان در چنان اهميتي بوده كه درباره آنها گفته شده كه بدون يك لشگر منظم، گوشه اي از مرزهاي ايران را هزار سال نگهباني مي كردند و در تفسير اين آمده كه اين ها حتما حكومت هاي مردمي بوده اند، البته آن سنت عياران تا همين اواخرهم بوده و الان هم به يه شكل ديگري هست و به شيوه جنگ هاي نامنظم با دشمن برخورد مي كردند و به همين خاطر مرحوم عباس اقبال مي گويد كه مغول در خراسان بسيار آدم كشت و در سيستان بسيار ابنيه خراب كرد.
دكتر محمدي ادامه داد: پس شجره الملوك يك كتابي نيست كه مساله اي را بي جهت مهم كرده باشد. كار آقاي دكتر صفت گل تا حد زيادي از ايرادها مبراست، چرا كه بحمد الله، هم عالم اند و فاضل و هم بومي هستند. بومي بودنشان اين كمك را مي كند كه متن شجره الملوك بي نهايت تحت تاثير تلفظ سيستاني فارسي باشد. شجره الملوك در واقع آرزوي گمشده ما بود از موقعي كه با نام آن آشنا شده بوديم، همه عطش زيادي داشتيم كه خدا كند، اين پيدا بشود و اصلا اميدي نداشتيم كه اين موجود باشد و وقتي كه پيدا شد ما سيستاني هايي كه به دنبال تاريخ مان و فرهنگ مان بوديم، بي نهايت خوشحال شديم.
در اين نشست، دكتر منصور صفت گل هم گفت: اگر من به شجره الملوك توجه كردم، در حقيقت مايل بودم به تاريخ ايران توجه كنم.
مصحح اثر افزود: واقعيت قضيه اينكه، از نظر من تاريخ محلي سيستان، تاريخ ملي ايران است. به عبارت ديگر، سيستان از آن محل هايي هست كه تاريخ محلي اش با تاريخ ملي ايران عجين است. از دوره هاي قديم تا همين دوره اي كه شجره الملوك تاليف شده و الان هم در دوره اي كه به سر مي برد، شايد همين نقش را ايفا مي كند. بنابراين اگر من به شجره الملوك توجه كردم، در حقيقت مايل بودم به تاريخ ايران توجه كنم. معمولا وقتي ما از تاريخ ايران صحبت مي كنيم، اين تاريخ ايران، عموما در يك دوره هايي بيشتر تاريخ پايتخت هاي ايراني است، يعني تاريخ شهرها و مناطق و ايالات ايران به ضرورت ارتباطي كه با مركزيت سياسي دارند. پس مشكلاتي كه ما امروزه در تحليلات تاريخ نويسي داريم، محققين تاريخ هم دارند.
وي ادامه داد: به نظر بنده، شجره الملوك در اين زمينه قابل ارزيابي است. آن چيزي كه اهميت دارد اينكه ما تاريخ هاي محلي را به عنوان نمونه هايي مهم از متوني ارزيابي كنيم كه اين متون در يك برنامه بزرگ تحقيقي، مورخين را قادر خواهد ساخت كه تاريخي براي ايران بنويسند و از اين منظر، شجره الملوك متن مهمي است. مطلب دوم كه به نظر من درباره شجره الملوك اهميت دارد، توجه به يك نكته اساسي در تحقيقات جديد شرق شناسي و تاريخ ايران در دست كم صد تا صد و پنجاه سال اخير شرق ايران و نه سيستان است. جنبه ديگري كه از نظر من براي شجره الملوك قابل ذكر است، به تشكيل يك نظريه اي در ذهن من، بر مي گردد. من به مناسبت علاقه ام به مباحث تاريخي و تاريخ نگاري در ايران، مدت هاي مديدي درباره تاريخ نويسي به طور عموم در ايران و تاريخ نويسي هاي محلي كاوش مي كردم و الان هم بيشتر جست و جو مي كنم. به نظرم آمد كه در دوره اسلامي، شروع تاريخ نويسي در ايران از كجاست؟ مخصوصا از اين جهت اين موضوع براي من جالب شد كه به نظر مي آيد تاريخ نويسي در ايران احتمالا با تاريخ نويسي محلي آغاز مي شود.
در پايان نشست، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.
در بخشي از آن، ابتدا دكتر اشراقي گفت: سيستان به هر حال مركز كيانيان بوده و لااقل خودشان اين موضوع را اعتراف مي كنند و جايي كه مركز كيانيان باشد و اصرار داشته باشند كه تا قرن پانزدهم هم حفظ شده، اين احتمال وجود دارد كه آنجا نطفه يك تاريخ نويسي را هم بيابيم. .
يكي از حضار از آقاي صفت گل پرسيد: آقايان شعرا يا ناظمين به عنوان ناظمين متفنن، در اين كار تفنن داشتند يا خير؟
دكتر صفت گل پاسخ داد: سوال خيلي مهمي است كه آيا اين ناظمين تفنن كردند؟ به نظر من موضوع فراتر از تفنن است. به عبارت ديگر، در زمانه اي كه اين متن توليد مي شده، بين تاليف يك متن و شرايط اقتصادي و اجتماعي زمانه، حتما يك رابطه مستقيمي وجود دارد.