میراث مکتوب – کتاب حاضر شرحى است بر بخش منطق نجاة اثر ارزشمند فيلسوف بزرگ اسلامى ابوعلى سينا كه توسط فخرالدين اسفراينى نوشته شده است.
مؤلّف متن كتاب نجاة، ابوعلى حسين بن عبداللّه بن سينا (428 ـ 370 ه ق)، ملقّب به شيخ الرئيس و مشهور به ابن سينا است. دانشمند، فيلسوف، طبيب، رياضى‌دان ايرانى متجاوز از 120 كتاب و رساله تأليف كرده كه مشهورترين آنها عبارتند از: كتاب قانون در طبّ، كتاب شفاء كه در حكم يك دائرة المعارف فلسفى است، الإشارات و التنبيهات، دانشنامة علائى، نجاة و … وی پس از مسافرت‌ها و سختی‌های فراوان در تاريخ 428 وفات يافت و در همدان مدفون گرديد.
شارحان كتاب النجاة: 1ـ امام ابوبكر ابوعلى محمّد بن على حارثان سرخسى؛ 2 ـ فريد خراسان، على بن زيد بيهقى؛ 3 ـ امام فخرالدين محمد رازى؛ 4 ـ ميرزا ابراهيم پسر ميرزا حسين حسينى همدانى؛ 5 ـ صدرالمتألّهين المولى صدرالدين محمد بن ابراهيم شيرازى؛ 6 ـ فخرالدين محمّد بن على بن أبى نصراسفراينى نيشابورى در گذشته 760، شارح كتاب حاضر. متأسفانه درباره شرح حال و شخصيت علمى وى اطلاعات زيادى در دست نداريم. مىدانيم اهل اسفراين از نواحى نيشابور است كه اسم قديمى آن مهرجان بوده است.
بخش منطق کتاب نجاة با تقسيم «علم» به تصور و تصديق آغاز مىشود و با مباحث مغالطه پايان میيابد. اما بخش هاى نه گانه منطق از هم تفكيك و بخش بندى نشده است… ابن سینا در اين كتاب، بندهاى مباحث و مسائل منطقى را با عنوان «فصل» از يكديگر جدا مىكند و از منطق ارسطوئى تنها به آن بخشها كه در دانش فلسفه به عنوان مبادى مورد استفاده است، مىپردازد و از پرداختن به مباحث غير مربوط به فلسفه، مانند جدل، خطابه و شعر چشم پوشى مىكند.
متن كتاب پس از بسمله اينگونه آغاز مىشود: «سبحان من لا يعرف حقّ معرفته إلاّ بالعجز عن معرفته ولا يقضى حقّ شكره و حمده إلاّ بالقصور عن شكره و حمده …». سپس متن كتاب با عبارت «قال الشيخ الرئيس أبوعلى الحسين بن عبداللّه بن سينا ـ قدّس اللّه روحه ـ» شروع مىشود، و شرح كتاب هم با عبارت «قال الإمام الأجلّ الفاضل فخر الدين، قطب الإسلام والمسلمين، بقيّة المحقّقين، محمّد بن على بن أبي نصر الإسفراينى، ثمّ النيشابورى، ادام اللّه فضائله ـ …» ادامه مىيابد.
به طور كلّى در همه سر فصلهای متن كتاب با عبارت «قال الشيخ» و شرح با عنوان «التفسير» و عبارت «قال أيده اللّه» شروع مىشود و شارح، تعداد هفت فصل كوتاه در حدود چهار صفحه از اواسط كتاب را از قلم انداخته و همچنین در برخى از موارد به نظريات متفاوت منطق دانان ديگر اشاره نموده است. به خصوص شبهات و مناقشههاى امام فخررازى، استاد خود را در موارد متعدد به تفصيل آورده و به حلّ آنها پرداخته است.
محققان محترم در مقدمة کتاب به معرفی پنج نسخه خطی موجود پرداخته و همچنین تصاویری از آن ارائه داده‌اند. در متن کتاب نیز نسخه‌ها مقابله شده و اختلاف نسخ در پاورقی ذکر گردیده است. همچنین در پایان، فهرستی از اصطلاحات بر آن افزوده‌اند.
شرح کتاب النجاة لابن سینا (قسم منطق) تألیف فخرالدین الاسفراینی النیشابوری؛ تقدیم و تحقیق: دکتر مقصود محمدی – عزت‌الملوک قاسم قاضی به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با قیمت 200000 ریال به چاپ رسیده است.