میراث مکتوب – نزدیک به دو دهه از فعالیت‌های پر فراز ونشیب مؤسسه پژوهشی «میراث مکتوب» می‌گذرد؛ مجموعه ای که بی گمان گام‌های مؤثری در صیانت از دستاوردهای فرهنگی جامعه برداشته است.
در هفته بزرگداشت میراث فرهنگی، فرصتی دست داد تا گفت وشنودی با «اکبر ایرانی» مدیر عامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب که از فعالان و چهره های برجسته این حوزه است، داشته باشیم:
با توجه به دیرینگی ثبت و ضبط مواریث فرهنگی، آثار موجود از زمان‌های گذشته با آثار مکتوبی که امروزه خلق می‌شود و قرار است در دهه‌های آینده به عنوان میراث مکتوب شناخته شود، در کیفیت و فرآیند آفرینش چه تفاوتی دارند؟
میراث مکتوب هر ملتی دستاورد تلاش های ذوقی و عقلی و اندیشگی آن ملت است. هر ملتی به میزان رشد فکری و کوشش‌های علمی می‌تواند به جایگاه خود تعالی دهد و گام‌های ترقی را مطابق ذوق و ذایقه مخاطب خود تنوع و تکثر بخشد. بدین ترتیب کوشش علمی پیشینیان با توجه به میزان منابعی که در اختیار داشته‌اند، مؤثرتر از آنچه نسل‌های بعد تولید کرده‌اند، می باشد و مبتنی بر تفکر بیشتر و زحمات طاقت فرسای افزون‌تربوده است.
البته این کوشش‌ها جز با عشق به تولید علم و کمک به ترویج دانش و شاگردپروری قابل وقوع نیست. باید تأکید کرد که در گذشته، امانتداری، حفظ و رعایت حقوق دیگران و اخلاق حرفه‌ای در تصنیف و تألیف، بیشتر مراعات می‌شد. ناگفته نماند که اهل علم، قدر و منزلتی والا داشتند و اعتبار آثارشان بیش از آنچه در یکی دو قرن اخیر نوشته شده، میباشد.
در حال حاضر میراث مکتوب در جامعه ما تا چه حد جدی گرفته شده و به عنوان سرمایه معنوی و فرهنگی تلقی می‌شود؟
با توجه به کوشش‌های فراوانی که در جهت فهرست نویسی نسخه های خطی در 30 سال گذشته در کشور شده و حمایت‌های دولتی شایانی که در بخش پژوهش و انتشار این آثار صورت گرفته، توجه همگانی به نسخه های خطی دو چندان شده و رغبت عمومی برای مشارکت در حفظ و نگهداری آثار پیشینیان افزایش یافته، چنانکه طبق فهرست‌های موجود از نسخه‌های خطی ایران که تاکنون 360 هزار نسخه معرفی شده می‌توان ادعا کرد حدود نیمی از این فهرست‌ها در این 40 سال گذشته نوشته و منتشر شده است؛ همچنین مؤسسات بسیاری در کشور به بازشناسی این آثار اهتمام ورزیده‌اند و رساله‌های دانشگاهی نیز بیش از گذشته رویکرد چشمگیری به این حوزه از خود نشان داده‌اند.
به اعتقاد شما آیا نهادهای دولتی در حفاظت از این میراث به وظیفه خود عمل کرده‌اند؟
نهادهای دولتی در سال‌های گذشته با توجه به نگرش مدیران آن‌ها حمایت‌های بیش و کمی داشته‌اند، اما لازم است مراکز قانونگذاری با تصویب قوانینی برای حمایت از این آثار گام‌های مؤثرتری بردارند. حمایت از کتابخانه‌ها و فهرست نویسان و نسخه پژوهان و مصححان و مسایلی از این دست، نیاز به بودجه و حمایت‌های قوی معنوی دارد، زیرا هنوز هم دسترسی به نسخه های خطی در برخی کتابخانه‌ها مشکل است. در مواردی هم شرایط حفظ و نگهداری نسخ خطی در برخی کتابخانه‌ها را فاجعه بار می بینیم چنانکه در یک کتابخانه معتبر، کتابها در صندوق نگهداری می‌شود. به نظر من، ما برای میراث خودمان چندان که باید سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم و البته نمی‌دانم چرا برخی مدام می‌گویند: «برویم نسخه خطی را در کتابخانه‌های هند نجات دهیم!»
با توجه به رشد فناوری‌های نو و ابزارهای مدرن، آیا در این عرصه رشدی حاصل شده است؟
به اعتقاد من در همه زمینه‌های مرتبط با نسخ خطی فناوری‌های مدرن تأثیرگذار و مفید بوده است. در زمینه‌های تصویربرداری و اسکن نسخه‌های خطی، در مورد مرمت و نگهداری از آفات و آسیب‌ها و در حوزه فهرست نویسی و اطلاع‌رسانی در اینترنت و معرفی آن‌ها و بر خط کردن نسخه‌ها، کوشش‌های خوبی شده اما هنوز به دلیل مشکلات مالی، امکان خرید نسخه های خطی از سوی کتابخانه‌ها وجود ندارد و بودجه‌های آن‌ها کفاف نمی‌دهد.
احساس می‌شود با درگذشت پیشکسوتان این عرصه علاقه‌مندان جوان میل چندانی برای ورود به این حوزه ندارند، چگونه می‌توان رغبت به این مقوله را در جوانان تقویت کرد؟
با اینکه برخی دانشگاه‌ها از موضوع تصحیح نسخه های خطی برای رساله‌های دانشگاهی امتناع می‌کنند، در بیشتر مراکز علمی و دانشگاهی در حوزه علوم انسانی رویکرد به تصحیح نسخ خطی افزایش یافته و کارهای خوبی انجام شده و می‌شود؛ البته به دلیل نبود متخصص و نو بودن کار پژوهش نسخه ها در دانشگاه‌ها و کم تجربگی استادان، همچنان کار آموزشی باید صورت بگیرد و در این زمینه ضعف‌ها و کاستی‌هایی وجود دارد.
اهمیت معرفی این میراث جاودانه به دیگر سرزمین‌ها چگونه بوده و این حوزه برای انسان‌های امروزی تا چه حد می تواند مؤثر باشد؟
با توجه به اینکه بخش بزرگی از میراث مکتوب فرهنگ و تمدن اسلامی در ایران به دست ایرانیان تألیف و سپس بازشناسی و تحقیق شده است و در ادامه مورد توجه دانشمندان و ایران شناسان و شرق شناسان قرار گرفته است، از 500 سال گذشته برای به دست آوردن آثار ارزشمند اسلامی و انتشار آن‌ها، این مستشرقین بوده‌اند که گام‌های مهمی برداشته‌اند، چون پیش از ما به اهمیت آن‌ها پی برده و برای بازسازی علمی در دانشگاه‌های خود کوشش‌های بسیاری کرده‌اند؛ از این رو شاهد حضور نسخ خطی کهن در کتابخانه‌های اروپایی به همین دلیل هستیم .
همچنین روش‌های نو تصحیح متون هم نخست در مغرب زمین شکل گرفت و دانشمندان اسلامی و ایرانی با توجه به روش‌های سنتی در تحقیق متون و استفاده از روش‌های نو تحقیق، توانستند آثار بهتری را عرضه کنند. همین حضور چشمگیر موجب شده که هم کارهای مشترک پژوهشی با مراکز علمی دنیا صورت گیرد و هم سازمان ملی یونسکو کشورها را ترغیب کند تا از این ظرفیت برای همگرایی و دوستی و نزدیکی با هم بهره بگیرند.
منبع: روزنامۀ قدس
لینک این گفت و گو را اینجا مشاهده کنید