میراث مکتوب- همایش «شاهنامه و مطالعات بین‌رشته‌ای در علوم انسانی» به همت انجمن علمی مطالعات صلح ایران و با همکاری خردسرای فردوسی مشهد، کارگاه شاهنامه خوانی تبریز، خانه اندیشمندان علوم انسانی و دانشگاه علامه طباطبایی، روز دوشنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. صدیقه بابایی مدیریت این نشست را برعهده داشت. خلاصه‌ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.
در ابتدا، محمدجعفر یاحقی، مدیر خردسرای فردوسی مشهد، اظهار داشت: ماه اردیبهشت به خاطر مناسبت های خاصش بخصوص آخر آن به خاطر روز بزرگداشت فردوسی و پاسداشت زبان فارسی، ماه خاصی شده است. ما سرفراز و خرسندیم که این قدر اهتمام نسبت به فردوسی صورت می گرد. این فرصت، فرصت خوبی است که نجدید عهد کنیم با یکی از مهم ترین کتاب های زبان فارسی. یک زمانی شاهنامه فقط خاص مراکز آکادمیک بود ولی امروز خوشبختانه همه جا صدای شاهنامه و صدای فرهنگ ملی و بومی به گسترش می رسد. ما سال ها پیش مرکز مطالعات فردوسی داشتیم که چند سال پیش آن را به خردسرای فردوسی تغییر دادیم. محور همه ظرفیت های شاهنامه، پیام خرد و خردورزی است. اخیرا چند مرکز خردسرای فردوسی در خارج از کشور افتتاح شده است. فردوسی یک انسان مدرن در بین مردم روز گار خودش است. ظرفیت مطالعات بین رشته ای و تطبیقی در شاهنامه زیاد است.
در ادامه، غلامرضا ذکیانی، رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی، ابراز داشت: اغلب شاهنامه را به سه دوره اسطوره، پهلوانی و تاریخی تقسیم می کنند. سوال پیش می آید که چرا فردوسی صرفا اسطوره، حماسه یا تاریخ نسروده است و این بخش ها همپوشانی دارند؟ فردوسی به درستی تشخیص داده که هر سه مورد نیاز است. او شک ندارد که قدرت مقدم بر دین است. او همچنین رابطه شاه و پهلوان، شاه با خردمند و شاه و دین را تبیین می کند. فردوسی می خواهد ضمن احیای ملت ایرانی، هویت واقعی این ملت شریف را با زبان جاودان شعر بنمایاند.
در ادامه، مقصود فراستخواه، استاد جامعه شناسی دانشگاه شهید بهشتی، بیان داشت: شاهنامه یکی از منابع بی بدیل برای فهم جامعه ایرانی و فهم تاریخ ایران است. شاهنامه مهم ترین متنی است که شاید جایگزینی برای آن نداریم و با رهیافت میان رشته ای به این کتاب، می توانیم شناخت رضایت بخش تری از جامعه ایران به دست بیاوریم. محققانی مثل احمد اشرف با این مسئله در ایران مواجه بودند که ساخت طبقات اجتماعی در ایران مشکل داشت. طبقات اجتماعی در ایران، بیشتر تحت کنترل حکومت بودند. مرکز قدرت همه چیز را کنترل می کرد. اما از دیدگاه من، جامعه ایرانی به رغم تمامی موانع، پویایی هایی هم داشته است. یکی از مهم ترین واژه ها در شاهنامه، شهر است. در بعضی جاها خود ایران را ایرانشهر می نامد. آن چه ما به طور خاص در شاهنامه می بینیم، شهرهایی با صنعت گران است.
در ادامه، نعمت‌الله فاضلی رئیس انجمن مطالعات صلح ایران، ابراز داشت: شاهنامه از مدرن ترین مدرن های تاریخ بشر است، اگر مدرن را به معنای امروزی شدن بفهمیم. مطالعات میان رشته ای در حوزه شاهنامه ضرورت دارد. مسئله تخصصی جامعه ما، مسئله ادبیات نیست، مسئله فرا رشته ای و میان رشته ای است. تفکر میان رشته ای می خواهد تفکری از روایت اکنون ارائه کند. مسئله های میان رشته ای را یک رشته نمی تواند پاسخ دهد. در مطالعات میان رشته ای، تعهد به جامعه مسئله مهمی است.
در ادامه، ماندانا تیشه‌یار استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی کاربرد کالاهای چینی در ایران و دیگر سرزمین ها بر پایه داستان های شاهنامه در چهارچوب مکتب تاریخ نگاری آنال پرداخت. این کالاها شامل سلاح های چینی، جامگان چینی، نوشت افزار چینی و اشیاء گران قیمت چینی می شوند. این تحقیق به ما نشان می دهد که چگونه کالاهای مصرفی که در یک جامعه تولید می شوند و در جوامع دیگر مصرف می شوند، می توانند نوری تازه بر روابط دیرینه میان جوامع بیندازند.
در ادامه، یامان حکمت تقی‌آبادی، روان شناس و شاهنامه پژوه، توضیحاتی در مورد مقالاتی که در مورد شاهنامه و روان شناسی کار شده بود، پرداخت. در مقالات منتشر شده، مقالاتی با تحلیل های یونگی و فرویدی وجود داشته است. ۹۹ درصد این مقالات را ادبیاتی ها نوشته اند. وی افزود: متاسفانه چه استادان و چه دانشجویان ادبیات، خود متن شاهنامه را نفهمیدند. روان شناسی خیلی خوب است که به سمت ادبیات برود. شاهنامه منبع خوبی برای مطالعات روان شناختی است. دوستان ادبی ما در این نوع تحقیقات باید یک مشاور روان شناس کنار خود داشته باشند.
در ادامه، مهدی فدایی مهربانی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، اظهار داشت: چند مدت پیش سفری به حوزه ایران فرهنگی داشتیم. در آن جا آدم متوجه می شود که گاهی گستره فرهنگ و زبان فراتر از مرزهای سیاسی است. می توانیم از زبان پارسی شاهنامه به مثابه یک محل فرهنگی مشترک در حوزه ای صحبت کنیم و آن منطقه را منطقه شاهنامه بنامیم. شاهنامه هم روایتگر تاریخ تقویمی و هم روایتگر یک تاریخ اسطوره ای است. به نظر می رسد متونی که یک جریان باطنی دارند، برخلاف متون فقهی، تاکید بر نقاط مشترک می کنند. این متون زمینه ی بسیار بالایی برای محمل مشترک فرهنگی شدن دارند مانند شاهنامه. فردوسی هر جا از ایران صحبت می کند از یک فضای فرهنگی تمدنی صحبت می کند.
در پایان، جواد رنجبر درخشیلر موسس کارگاه شاهنامه خوانی تبریز، ابراز داشت: عنوان سخنرانی من، اساس در شاهنامه است. ما امروز داشتن قانون اساسی برایمان طبیعی است اما در گذشته این طور نبوده است. آن چه که رابطه دولت و ملت را تعیین می کند، به آن قانون اساسی می گوییم. مرحوم محمدعلی فروغی اسم این را اساس گذاشته است که به نظر من واژه دقیقی است. هر حکومت و جامعه ای اساس دارد. حتی اصناف ما فتوت نامه داشته اند. ما در گذشته بی اساس نبوده ایم. این اساس ما یک بنیان هستی شناختی دارد. بیان هستی شناختی که در شاهنامه هست می تواند به این اساس کمک کند. گاهی اشاره مستقیم به این آیین ها و اساس در شاهنامه می شود.
منبع: خانه اندیشمندان علوم انسانی