میراث مکتوب- به همت مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی، اختتامیه نخستین جشنواره مجازی حکیم ابوالقاسم فردوسی، در تماشاخانه سنگلج برگزار شد.در این مراسم میهمانانی از حوزه وزارتی ارشاد، جعفر یاحقی، قطب الدین صادقی، داوود فتحعلی بیگی و دبیران بخش‌های مختلف جشنواره، برگزیدگان جشنواره و اصحاب رسانه حضور داشتند. این مراسم با اجرای عباس غفاری در شامگاه عصر شنبه ۲۷ بهمن ماه کار خود را آغاز کرد.
در ابتدای این مراسم پس از خواندن قرائتی چند از کلام الله مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، فرازی از فراری از اشعار فردوسی به همراه موسیقی خوانده شد.
شاهنامه خوانی یک سنت تاریخی است
در بخش سخنرانی این همایش، محمد جعفر یاحقی عضو پیوسته فرهنگستان زبان فارسی به اهمیت حفظ و گسترش فرهنگ ایرانی از طریق روایت و نقالی، و نیاز به نوآوری در این زمینه برای جذب نسل‌های جدید پرداخت.
وی اذعان داشت: این جشنواره فرصت مغتنمی است برای نوجوانان و جوانان تا عرصه را در میدان‌های مختلف برایشان باز کند. در طول تاریخ، روایت‌های شاهنامه از طریق راویان و نقالان به مردم منتقل شده و فرهنگ و هویت ملی را تقویت کرده است. به طور کلی ما دو نوع روایت داریم؛ یکی روایت‌های مستقیم از شاهنامه، که در جمع‌های ادبی و فکری خوانده می‌شود، و دیگری روایت‌هایی که به طور عامیانه‌تر و با تخیل و خلاقیت به داستان‌ها افزوده شده است.
وی در ادامه با اشاره به هوش مصنوعی تصریح کرد: باید به سلاح هوش مصنوعی تجهیز شویم. شاهنامه‌خوانی یک سنت تاریخی است. شاهنامه به معنای عام تاریخ است. کلیت آنچه که در شاهنامه هست به ایران محدود نیست و کل بشریت را در بر می‌گیرد.
یاحقی بر اهمیت روایت و نقالی در فرهنگ ایرانی و تأثیر آن بر نسل‌های مختلف، به ویژه در زمینه شاهنامه و داستان‌های ایرانی تاکید کرد و به نقل از تاریخ اسلام و تأثیر روایت‌های مختلف، اشاره کرد که چگونه قصه‌ها و اساطیر ایرانی، به ویژه داستان‌هایی که در شاهنامه آمده‌اند، به نوعی مورد بی‌توجهی قرار گرفته و به عنوان «اساطیر» تلقی شده‌اند.
این پژوهشگر در ادامه به تاریخ و تکامل نقالی و تأثیر آن بر جامعه اشاره کرده و تأکید کرد که این سنت باید حفظ و به‌روز شود. او همچنین نگرانی خود را از اینکه آیا روایت‌ها و نقدهای امروزی ممکن است تکراری و نخ‌نما شده باشند ابراز و لزوم مدرن کردن این روایت‌ها با استفاده از ابزارهای جدید فناوری را عنوان کرد.
جعفر یاحقی در پایان گفت: نسل جوان باید فرهنگ و هویت خود را بشناسد و نسبت به آن آگاهی پیدا کند، امید دارم هنرمندان و فعالان فرهنگی بتوانند با نوآوری در روایت‌گری، نسل جوان را به سمت این فرهنگ غنی جلب کنند و به این ترتیب، فرهنگی مستقل و پایدار را در دنیای مدرن ترویج دهند.
شاهنامه یک روایت و الگوی تکثیر شده است
دیگر سخنران این همایش بهمن نامورمطلق نیز به بررسی شاهنامه به عنوان یک اسطوره متن آسیایی پرداخت. او بر این نکته تأکید داشت که شاهنامه صرفاً مجموعه از شخصیت‌ها نیست، بلکه یک روایت الگو و تکثیر شده است که به واسطه روایت‌هایش، هویت‌ساز جامعه ایرانی است.
او با استناد به تحقیقات خود و همکارانش در حوزه نشانه‌شناسی و تکثیر شاهنامه در هنر، ادبیات و فرهنگ، آن را «رمز کل» هویت ایرانی نامید و بر اهمیت شاهنامه را در تعیین الگوی شهریاری و نحوه حکمرانی در جامعه ایرانی برجسته و به بررسی تأثیرات آن در شکل‌گیری ارزش‌ها و باورهای فرهنگی پرداخت.
وی درباره مواجهه امروز مردم با شاهنامه تصریح کرد: شاهنامه تنها برای خواندن و نقد نیست، بلکه برای اجرای الگوهای شهریاری و ایجاد الگوهای مناسب برای زندگی اجتماعی است و عامل حفظ هویت ایرانی در برابر تحولات فرهنگی و سیاسی در جهان اسلام است.
نامور مطلق با اشاره به نقش فردوسی در حفظ و گسترش زبان و فرهنگ فارسی در برابر عرب‌زایی، شاهنامه را به عنوان عاملی برای هویت‌بخشی به جوامع آسیایی مطرح و اضافه کرد: شاهنامه، فرهنگ ایرانی را از منظر «مکتب تفکیک» در برابر «مکتب ترکیب» که در جهان اسلام رایج تر بود، قرار داد و سبب حفظ زبان و فرهنگ ایرانی در کنار دین اسلام شد.
این نشانه شناس، بر ضرورت پژوهش بیشتر درباره شاهنامه و استفاده بیشتر از آن در شکل‌دهی هویت و فرهنگ امروز ایرانی تأکید داشت و گفت: تاثیرات شاهنامه محدود به ایران نیست، بلکه با گستره فرهنگ و حفظ زبان در آسیا گره خورده است و در این میان شاهنامه می‌تواند الگویی برای سایر جوامع آسیایی نیز باشد.
مراسم تجلیل از داوود فتحعلی بیگی
در ادامه این مراسم با حضور مسئولان و بزرگان ادب و فرهنگ از داوود فتحعلی بیگی پیشکسوت هنرهای نمایشی آئینی به پاس یک عمر تلاش فرهنگی و هنری تجلیل به عمل آمد. داوود فتحعلی بیگی گفت: هیچ وقت گمان نمی‌کردم شبی پیش بیاید که این گونه بزرگان فرهنگ و ادب و هنر ایران زمین از من، کوچک‌ترین سرباز مرزهای فرهنگی ایرانی، تقدیر کنند.
فتحعلی بیگی از دغدغه‌های خود در رابطه با حفظ و احیای هنرهای آیینی و سنتی ایران سخن گفت و به ضرورت ایجاد شرایط به‌روز برای عرضه این هنرها اشاره کرد. او با اشاره به نمونه‌ای از چگونگی حفظ هنر نقال در چین، از عدم وجود چنین شرایطی در ایران ابراز تاسف کرد.
فتحعلی بیگی ایجاد سالن‌ها و فضاهای مناسب و به‌روز برای اجرای این هنرها را ضروری دانست و همچنین بر لزوم فراهم‌کردن بسترهای آموزشی در دانشگاه‌ها برای ترویج و آموزش این هنر تاکید کرد.
وی در ادامه گفت: ایجاد فضا و بستر مناسب برای ترویج فرهنگ نه تنها موجب حفظ این هنرها می‌شود، بلکه رشد شخصیتی و آشنایی با فرهنگ ملی را برای جوانان و نوجوانان به ارمغان می‌آورد، البته برگزاری جشنواره‌های نمایش‌های آیینی سنتی، گشایشی در این زمینه بود اما برای پیشرفت این حوزه ضرورت همکاری بیشتر دولت و فرهیختگان فرهنگی در این زمینه لازم است.
نمی‌شود از ایران گفت و از شاهنامه نگفت
در فرازی از این نشست پیام دبیر این جشنواره جلال خالقی مطلق، شاهنامه‌پژوه و ایرانشناس قرائت شد. جلال خالقی مطلق نوشت: نمی‌شود از ایران گفت و از شاهنامه نگفت، شاهنامه‌ای که از بیت اول تا بیت آخرش ستایش ایران است. شاهنامه‌پژوهی و تصحیح شاهنامه برای من هم از عشق به ایران ریشه می‌گیرد. درواقع شاهنامه برای من کار نیست، کارنامه است؛ شغل نیست، مشغله است.
وی افزود: همیشه برای ایرانی‌ها البته دو موضوع اهمیت داشته است؛ یکی توجه به میهن، فرهنگ و تاریخشان و دوم، توجه به زبان و ادبیات فارسی که بزرگ‌ترین پیام شاهنامه برای ایرانیان است و برای جهانیان هم توجه به انسانیت، عدل، داد، امنیت و اخلاقیات. البته پیامی که شاهنامه برای همیشه ایرانیان به‌صورت روزآمد دارد، توجه به سرزمین، زبان، فرهنگ و تاریخ‌مان است.
این پژوهشگر و ایرانشناس اضافه کرد: شاهنامه کهن‌ترین اثر شعر فارسی است که به‌طورکامل به دست ما رسیده است. می‌توان تأثیر بزرگ این کتاب را بر سراسر ادب فارسی حدس زد. نه‌تنها مورخان و فرهنگ‌نویسان و حماسه‌سرایان و مؤلفان کتب اخلاق، بلکه اکثر متفکران و شعرای بزرگ زبان فارسی، ازآن‌میان شیخ فریدالدین عطار، عمر خیام، شیخ اشراق سهروردی، مولانا، سعدی و حافظ، هریک به‌نحوی از شاهنامه تأثیر پذیرفته‌اند.
سعید پور ابوالقاسم، مدیر رئیس توسعه فرهنگ و هنر در ادامه مراسم گفت: این جشنواره با توجه به کلان‌برنامه‌های وزیر فرهنگ برای پاسداشت فرهنگ و هویت ایرانی و اسلامی شکل گرفت. با توجه به گستردگی فضای مجازی و شکاف نسلی متاثر از آن، سعی کردیم این جشنواره در بستر فضای مجازی باشد. با انتشار اولین فراخوان آثار شگفت‌انگیزی را دریافت کردیم. ما تلاشمان را کردیم تا یک جریان‌سازی خوبی انجام دهیم و از ظرفیت فضای مجازی استفاده کنیم تا بخشی از شاهنامه را در فضای مجازی انتشار دهیم. محتوای فاخر تاثیر زیادی در شاهنامه‌شناسی و پژوهی دارد، وظیفه ماست که با حمایت از محتوای مفید توان بالقوه را تقویت کنیم و ظرفیت‌ها را جریان‌ساز کنیم.
محمدمهدی احمدی، مشاور عالی وزیر فرهنگ و ارشاد اذعان داشت: معتقدم تمرکز این دست از رویدادها باید بر صحبت‌های متخصصان حاضر در همایش علمی باشد و مسئولان شنونده باشند. وی با اشاره به تجربه ترجمه شاهنامه فردوسی به زبان اسپانیایی، گفت: این اقدامات می‌تواند تأثیر شگرفی در معرفی فرهنگ ایران به جهان داشته باشد.
مشاور عالی وزیر فرهنگ با اشاره به اینکه برخی هنوز اسلام را با عرب‌ها مرتبط می‌دانند، بر لزوم معرفی درست فرهنگ و تمدن ایرانی به ویژه با بهره‌گیری از آثار فاخر همچون شاهنامه تأکید کرد و گفت: ایران، با داشتن چنین پشتوانه‌ای فرهنگی، می‌تواند در عرصه جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد، اما هنوز به درستی شناخته نشده است.
محمدمهدی احمدی، در پایان ضمن تشکر از استادان حاضر به اهمیت و تأثیر فرهنگ ایران، به ویژه شاهنامه فردوسی، در عرصه بین‌المللی اشاره کرد.
در انتهای این مراسم از برگزیدگان این جشنواره با اهدای جوایز تقدیر به عمل آمد.
منبع: ایبنا