میراث مکتوب- ۲۵ اردیبهشت روز حکیم ابوالقاسم فردوسی است. تقارن این روز با زادروز تولد دانشی‌مرد زبان‌شناسی و دردانۀ فرهنگ‌نگاری ایران امروز، دکتر علی‌اشرف صادقی، بر شکوه چنین روزی می‌افزاید. کنج غرفۀ کوچک میراث مکتوب در نمایشگاه پر ازدحام نشسته‌ام و می‌اندیشم که بالبداهه دربارۀ او بنویسم. گاهی تردد یاران و مشتاقان، رشتۀ تحریر و یافتۀ ذهنم را بهم می‌زند.
اواخر دهۀ هفتاد، چراغ آشنایی با او در دلم روشن شد. او سال ۳۲ دانش‌آموز دبیرستان حکیم‌نظامی قم بود و افتخار شاگردی زنده‌یاد علی‌اصغر فقیهی را داشت. قبل از آمدن به تهران ادبیات عرب را فراگرفت. شاگرد ممتاز دانشگاه تهران بود و برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. پروفسور لازار استاد زبان‌شناسی او بود و استعداد او را تحسین می‌کرد. ژاله آموزگار همان زمان در پاریس از علم‌دوستی این جوان پرتلاش قمی شگفت‌زده شده بود که یک‌سر مشغول خواندن و نوشتن است.
دکتر صادقی به درخواست یارشاطر در تألیف دایرةالمعارف ایران و اسلام همکاری کرد و بعدها در ایرانیکا از بهترین نویسندگان این دانشنامۀ بی‌بدیل شد. مدتی در مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا همکاری کرد. امروز مهدخت معین به غرفۀ میراث مکتوب آمد و گفتم که در حال نوشتن یادداشتی به مناسبت زادروز دکتر صادقی هستم. گفت صادقی از امیدهای پدر من بود و چه خوب راه او را طی کرد و همیشه پدرم او را تشویق می‌کرد و او اکنون فرهنگ جامع فارسی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی را می‌نگارد.
روحیه علم‌دوستی دکتر صادقی را در کمتر کسی دیده‌ام. مثل ایرج افشار که می‌دیدم همیشه کاغذی از جیب در می‌آورد و نکته‌ای یادداشت می‌کند. ذهن منظم و شیوۀ آکادمیک در نوشتن مقالات دارد. دانشنامۀ سیار است. هر لغتی از او بپرسی با اندک تأمل ریشه‌های اوستایی یا سغدی یا مغولی یا سریانی را بیان می‌کند. سال‌هاست در داوری کتاب‌ها و مقالات نشریات میراث مکتوب، بی‌مزد و بی‌منت یار و مشاور و دستگیر ما بوده است. خلاصة‌الاشعار بخش قم و ساوه را تصحیح و منتشر کردیم و دیوان عنصری را آماده چاپ نموده‌ایم.
حافظۀ غریبی دارد خصوصاً در حفظ اشعار طنز و در نقل بالمناسبۀ اشعار مسلط است. دکتر معصومی همدانی که خود در نکته‌دانی و طنز بی‌بدیل است، می‌گفت شعر طنزی نیست که صادقی از حفظ نداشته باشد. دکتر صادقی زبان‌های مختلفی می‌داند، فرانسه، انگلیسی، عربی، روسی، آلمانی و حتی ترکی استانبولی را می‌خواند، مانند مستشرقان بزرگ اروپایی چون نولدکه و زاخائو و براون و هنینگ و … که برای تحقیقات خود زبان‌های مختلف را فراگرفتند.
امروز که زادروز این استاد پرتلاش عرصۀ زبان‌شناسی و فرهنگ‌نگاری است، در شلوغی رفت و آمدهای نمایشگاه، با شتاب این یادداشت را قلمی کردم تا ذره‌ای ادای دین کرده باشم به ساحت این دانشی‌مرد ایران‌دوست. سایه‌اش مستدام و تندرستی‌اش پردوام باد.
****
توضیح دکتر صادقی در مورد جزوه‌ای که مرحوم معین نوشت: البته این فرهنگ فارسی نیست جزوه‌ای است که خود آن مرحوم دربارهٔ فرهنگ فارسی منتشر کرده است و خودش و برخی از همکارانش در آن به منتقدان جلد اول پاسخ داده‌اند. من هم از پاریس در مجلهٔ انتقاد کتاب به انتقاد جهانگیر افکاری پاسخ دادم و به همین جهت، پس از دیدن پاسخ من، ایشان این جزوهٔ صد صفحه‌ای را برای من به پاریس فرستاد. خود ایشان در مقدمهٔ جزوه چند صفحه از جلد اول را چاپ کرده و سپس کتاب را معرفی کرده است.
اکبر ایرانی
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب