میراث مکتوب- «سیمای زن در نثر قرن پنجم تا هفتم» عنوان کتابی است که به کوشش فاطمه بهشتی و فاطمه آستانه‌اصل به رشتۀ تحریر درآمده و در چهار فصل به بررسی جایگاه زن در ادبیات ایرانی از دوران بیهقی تا سعدی پرداخته است.
در فصل نخست این کتاب با عنوان «زن در ایران باستان و دین اسلام» کوشش شده جایگاه زن در اسطوره‌های ایرانی و پس از آن در تفکر اسلامی از لابه‌لای سطور ادبی واکاوی شود.
در این بخش زن موجودی معرفی شده که مایه آرامش و زایش است و ساختارهای اندیشۀ جامعۀ ایران باستان و دوران اسلامی در خصوص اهمیت و ارزش زن، با استفاده از مثال‌هایی که از متون نثر فارسی ارائه شده، به شرح توصیف شده است.
در بخشی از این فصل آمده است : زن در ایران باستان دوران پر از رنج و محرومیت را گذرانده و اقوام پیش از اسلام هرگز به آزمایش عقل، خرد، اخلاق، نبوغ و مهارت زن توجه در خوری نکرده‌اند، اما در دورۀ ساسانی شیوۀ نگرش به زن تا حدودی متفاوت با دیگر ممالک بود و در این دوره شاهد پدیدۀ «پادشاه‌زن» هستیم، و زن سوگلی صاحب حق کامل بوده و شوهر مکلف بوده مادام‌العمر از زن ممتازش نگهداری کند.
نثر فارسی داستان «خسرو و شیرین» نمونۀ بارزی است که نشانگر جایگاه زنان در دوران ساسانی است و می‌توان از این اثر دریافت که رده‌ها و طبقات مختلف اجتماعی زن با چه وزنی نگریسته می‌شده است.
در بخش دیگری از این فصل شیوۀ جاهلیت و رفتار ظلمت‌آمیز با زنان در دورۀ قبل از اسلام و زنده به گور کردن آنان طرح شده و با اشاره به چندین آیه از قرآن مجید، جایگاه والای زن در دین مبین اسلام شرح داده است. نویسنده در این باره عنوان کرده است: در اسلام وجود زن و مرد لازم و ملزوم همدیگر دانسته شده و ارزش زن از منظر ادیان مختلف والا و تحسین‌برانگیر است.
فصل دوم کتاب با عنوان سیمای زن در نثر قرن پنجم، به جایگاه و ارزش زن از دیدگاه اجتماعی، سیاسی، مذهبی و در شمای مذهبی – اجتماعی پرداخته و بیان کرده است: وضع زن در ادوار مختلف تاریخ ایران پس از اسلام، دستخوش تغییر و تحول بوده و اقوام ترک و مغول و سایر قوم‌ها به زن و جایگاه اجتماعی آن اهمیت داده‌اند؛ چرا که به گواه مستندات، زن دوشادوش مرد کار می‌کرد و چرخ اقتصادی خانوار در مشارکت با زنان می‌چرخید.
در این بخش نقش اجتماعی زن در دربار نیز با جزئیات از بین متون نثر ارزیابی شده و برای دلاوری، خویشتن‌داری و قدرت در راهبری فکری و عملی زنان مصادیق زیادی از کلام بیهقی مطرح شده است. برای مثال آنجا که بیهقی از دلاوری و خویشتن‌داری زن در مورد مادر عبدالله زبیر، که به دستور حجاج سر از تنش جدا شد، سخن می‌گوید، کلام مادر او را این گونه منتقل کرده که «اگر پسرم نه چنین کردی، نه پسر زبیر بودی».
در کتاب از این دست از نثر فارسی مثال‌های متعددی در باب زنان و رفتارها و کنش‌های آنان با ادبیاتی شیرین و بلیغ آمده است و تلاش شده تا نمونه‌هایی از داستان پیرزن و انوشیروان، سیاوش و سودابه، و مثال‌هایی از کلیله و دمنه به عنوان آینه‌ای از سیمای زن فرا رو قرار داده شود.
در بخشی از این فصل با ارائۀ بخش‌هایی از نثر فارسی جایگاه سیاسی زنان در ادوار پیش از اسلام تا قرن پنجم به تصویر کشیده شده که به‌دلیل در حرم بودن زن به طور عموم، پرده‌ای پنهان بر نقش وی در سیاست وجود دارد. در عین حال بسیاری از مقاصد سیاسی منعکس در ازدواج‌ها و کنش‌های سیاسی زنان در مناسبات جامعه با مثال‌های زیبا از ادبیات نثر فارسی طرح شده است.
ارزش و جایگاه زنان قبل از اسلام تا قرن پنجم از نظر مذهبی نیز در این فصل با نگاه به اسرار التوحید، کلیله و دمنه، تفسیر ابوالفتح رازی و سایر متون فارسی شرح داده شده است.
فصل سوم این کتاب نگاهی به سیمای زن در قرن ششم از دید مرزبان‌نامه و جهان‌گشا دارد و فصل چهارم نیز جایگاه زن ایرانی را در قرن هفتم از منظر گلستان سعدی و تذکرة الاولیا و در پرتو شخصیت رابعه از دیدگاه عرفانی و اجتماعی مورد بررسی قرار داده است.
کتاب «سیمای زن در نثر قرن پنجم تا هفتم» تألیف فاطمه بهشتی و فاطمه آستانه‌اصل، در ۱۱۲ صفحه، با شمارگان ۳۳۰ نسخه از سوی انتشارات «نگار کمال» به چاپ رسیده و به بهای ۱۴ هزار تومان روانه کتابفروشی‌ها شده است.
منبع: کتابخانه ایرنا