میراث مکتوب- با توجه به تحولات نوین فرهنگی در جامعه امروز، نیاز همه ایرانیان به ویژه جوانان تیزبین و پرسشگر به بررسی‌های جدید علمی و مستمر درباره تاریخ پرفراز و نشیب ایران زمین و دیانت و فرهنگ و تمدن آن، بیش از گذشته نمودار شده است. از این رو، دفتر پژوهش‌های فرهنگی با شناخت این امر و برای گسترش دیده‌گاه‌های همه جانبه و عمیق فرهنگی، تلاش مستمری را آغاز کرده و بر آن است تا با انتشار مجموعه «از ایران چه می‌دانم؟» آگاهی‌های مهم، دقیق و سودمندی را در حوزه‌های گوناگون ایران‌پژوهی در دسترس همه دوستداران ایران و جوانان علاقه‌مند کشورمان قرار دهد. کتاب «سیستان در تاریخ» تالیف پژوهشگر حوزه تاریخ و باستان‌شناسی دکتر سیدمنصور سیدسجادی است.
******
سیدمنصور سیدسجادی درباره کتاب «سیستان در تاریخ» گفت: کتاب‌هایی تحت عنوان مجموعه «از ایران چه می‌دانم؟» در انتشارات پژوهش‌های فرهنگی به چاپ می‌رسد که این مجموعه کتاب‌ها با اینکه زبان علمی دارند اما از پیچیدگی‌های مسایل تخصصی به دور هستند تا برای همگان قابل درک باشد. من برای دفتر پژوهش‌های فرهنگی تا کنون پنج جلد کتاب نوشته‌ام که در این انتشارات به چاپ رسیده است. «شهر سوخته» را چند سال قبل نوشتم و ۴ عنوان نیز امسال چاپ شده است. این ۴ عنوان عبارتند از «نویافته‌های شهرسوخته»، «کوه خواجه»، «شهر زرک یا دهانه غلامان» و «سیستان در تاریخ».
وی افزود: شاید بهتر بود که نام کتاب «سیستان در تاریخ» سیستان تاریخی می‌شد، چون در این کتاب بیشتر درباره آثار و بناهای تاریخی که در این بخش از کشورمان وجود دارد، سخن می‌گویم. سیستان یکی از مراکز بسیار مهم نشو و نمای فرهنگ و تمدن ایرانی از دوره اساطیری، داستانی، دوره تاریخی ایران پیش از اسلام و دوره بعد از اسلام تا حمله تیمور لنگ بسیار آباد بوده است و جای بسیار مهمی بوده است. متاسفانه در صد سال اخیر به دلیل خشکسالی و کم‌آبی و… مورد تخریب قرار گرفته است و کمتر مورد توجه مردم بوده است. همه ما فکر می‌کنیم که سیستان دورافتاده است و… در حالی‌که سیستان چون یکی از مراکز بسیار مهم تمدنی ایران بوده است و حتی یکی از بزرگترین شهرهای دوران آغاز تاریخی و پیش از تاریخ به نام «شهر سوخته» در آنجا واقع شده است، از اهمیت بالایی برخوردار است.
سیدسجادی در ادامه بیان کرد: اگر به دورانی که از آن با نام دوران تاریخی یاد می‌کنیم یعنی از زمان بنیانگذاری و حکومت هخامنشیان تا دوران اسلامی به غیر از شهرسوخته که گفتیم یکی از بزرگترین شهرها بوده است، به جز آن آثار زیادی را دربردارد. یکی از مهم‌ترین این شهرها جایی است به نام «دهانه غلامان» که با توجه به کاوش‌هایی که قبل و بعد از انقلاب انجام گرفته است، متوجه شدیم این شهر همان شهر زرک است که دورترین شهر دوران هخامنشی است که در آنجا واقع شده است. دورترین نسبت به مراکز اصلی که در استان فارس واقع شده است.
وی افزود: اثر بسیار مهم دیگری هم در آنجا قرار دارد که امروزه به آن «کوه خواجه» می‌گوییم. این کوه خواجه هم پس از قلعه بم بزرگترین و جالب‌ترین مجموعه خشتی و گلی است که از دوران ساسانیان و اشکانیان تا امروز باقی مانده است. نقاشی‌های دیواری بسیار زیاد و جالب توجه‌ای در سیستان وجود داشته است که قبل از جنگ دوم جهانی آلمانی‌ها در آنجا کار می‌کردند که این قطعات را بریدند و بردند که در بمباران‌های جنگ دوم جهانی مابقی هم از بین رفت و تنها یک قطعه در موزه ایران باستان و چند قطعه در نواحی دیگر وجود دارد.
این پژوهشگر و باستان‌شناس در ادامه گفت: آن آثار دیگر سیستان در میان محققان تاریخ و تمدن ایران شناخته شده است. خصوصا شهر سوخته را به عنوان نخستین تپه باستانی ایران در سال ۲۰۱۶ به عنوان یکی از مفاخر فرهنگی دنیا در ردیف تخت جمشید و… در یونسکو ثبت کردیم.
وی افزود: سیستان به جز این شهر سوخته و دهانه غلامان و کوه خواجه آثار دیگری دارد که کمتر بررسی شده‌اند و ناشناخته باقی مانده است. این آثار پل، مساجد و قلعه‌های مختلف را از دوره‌های مختلف دربر می‌گیرد که کتاب «سیستان در تاریخ» در حدود ۱۰۰ صفحه دارد و با این هدف تعریف شده است تا این آثار کمتر شناخته شده را بشناسانیم.
سیدسجادی بیان کرد: کتاب «سیستان در تاریخ» فصول مختلف و البته مختصر در مورد تاریخ و جغرافیای سیستان، نام سیستان و نقشه‌های متعددی را که مورخان دوره اسلامی مثل استخری، ابن حوقل و… کشیده‌اند، در برمی‌گیرد که این نقشه‌ها نیز با توضیحاتی آورده شده‌اند.
وی افزود: آثار باستانی از دوران مختلف در سیستان وجود دارد. مکانی به نام «آتشگاه» یا مکانی دیگر به نام «آتشکده کرکوی» در سیستان قرار دارد، با توجه به اینکه سیستان یکی از مراکز مهم گسترش آیین زرتشتی هم بوده است، این آثار در آنجا واقع شده است، که ما این آثار را ذکر کردیم و در مورد آنها شرحی نیز آورده شده است.
نویسنده کتاب «سیستان در تاریخ» در ادامه بیان کرد: از نکات جالبی که در آثار موجود در سیستان است و من شرحی از آن را در کتاب ذکر کرده‌ام، این است که سه اثر در سیستان قرار دارد که رستم نامیده می‌شود و ما حتی آخور رخش رستم را هم در آنجا داریم که طبیعتا یکی از نکاتی قابل توجه این است که امروزه به دلیل بزرگی و وضعیت خاصی که شاهنامه و رستم در بین مردم دارد، مردم محلی این نام را بر این مکان‌ها گذاشته‌اند.
سیدسجادی در ادامه گفت: برج‌های دیده‌بانی و ایستگاه‌های دیده‌بانی فراوانی در سیستان داریم که برای کنترل راه‌های ارتباطی در آنجا وجود داشته است. البته برخی به کلی از بین رفته‌اند که برج افغان یکی از این بناها است.
وی افزود: از دیگر مکان‌های جالب توجه «آس‌باد»ها هستند که با استفاده از نیروی باد به جای آب گندم و جو را آسیاب می‌کردند. که آس‌بادها فقط در سیستان و در جنوب خراسان وجود داشتند و مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در این مناطق با توجه به اینکه آب کم بود، از نیروی باد برای آسیاب کردن استفاده می‌کردند.
این باستان‌شناس کهنه‌کار کشورمان در ادامه گفت: در کنار این آثار، شهرهای قدیمی نیز در آنجا وجود دارد. مثلا «تپه شهرستان» همان «رامشهرستان» از دوران ساسانی است که الان به آن تپه شهرستان می‌گویند. این رامشهرستان از دوران ساسانی باقی مانده و به طور کامل معرفی نشده بود. یا شهر بسیار مهمی به نام زاهدان کهنه که از دوران اسلامی باقی مانده و در عهد تیمور از بین رفته است، شرح این شهر نیز در کتاب «سیستان در تاریخ» آمده است. قلعه‌های مختلفی هم در سیستان وجود دارد. قلعه‌ای به نام سام در آنجا داریم و یا قلعه‌ای که مربوط به دوران ساسانیان است و آثار اینچنینی که در این کتاب معرفی شده است.
سیدسجادی افزود: هدف اصلی از نگارش کتاب «سیستان در تاریخ» هم آشنا کردن مردم علاقه‌مند به تاریخ ایران با آثار باستانی باقیمانده از دوران مختلف در سیستان است.
منبع: ایبنا