میراث مکتوب – کیخسرو، پادشاه نامدار و دادگرِ کیانی، در شاهنامه پس از پیروزیِ نهایی بر افراسیاب از فرمانروایی دست می‌کشد و به کوهی می‌رود و غایب می‌شود. 
این سرانجامِ شگفت در سنّتِ شفاهی- مردمیِ ایران مورد توجّه قرار گرفته و روایتهای متعدّدی در این باره پرداخته و نقل شده است. در یکی از این گزارشها کیخسرو همراه «سگی» به غار می‌رود و ناپیدا می‌شود و مردم معتقدند که او با آن «سگ» در غار، زنده و جاویدان است. بررسیِ بعضی نمونه های مشابه یا تقریباً همانندِ این داستان نشان می‌دهد که در آنها نیز در کنار کسانی که زنده به آسمان عروج میکنند یا در مَغاک زمین غار، جهان زیرین و … جاویدانند و یا به جهانِ دیگر می‌روند و باز می‌آیند «سگ» به نوعی نقش و حضور دارد و چون این جانور در روایات و معتقداتِ باستانیِ بسیاری از مللِ جهان به شیوه‌های مختلف با آن دنیا مرتبط است و راهنما و نگهبانِ ارواح انگاشته می‌شود احتمالاً ملازمتِ آن با کیخسرو در روایتِ شفاهی – عامیانۀ ایرانی نیز برخاسته از همین باورِ مردمی است و در واقع «سگ کیخسرو» راهنما و محافظ او در غار و جهانِ دیگر دانسته می‌شده است.
متن کامل این مقاله به قلم دکتر سجاد آیدنلو که در شمارۀ آخر نشریۀ فرهنگ و ادبیات عامه (دوره 5، شماره 15، مرداد و شهریور 1396) منتشر شده است اینجا بخوانید.