میراث مکتوب- اخیراً با کشف رساله‌ای کهن درباره زندگی ارسطو در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، به تعبیر دکتر معصومی همدانی، انقلابی در شناخت آثار علمی ارسطو و زندگی و دیدگاه‌های اجتماعی او پدید آمد. این رساله نوشته شخصی است به نام بطلمیوس معروف به غریب که گویا اهل اسکندریه مصر بوده و آن را به درخواست دوستش کارلوس در قرن دوم میلادی تألیف کرده و در آن نکاتی تازه از زندگی ارسطو و فهرست بیش از یکصد اثر از او را آورده که تا کنون در هیچ اثر دیگر ذکر نشده است. می‌دانیم که کمتر اثری از آثار علمی یونان باستان، باقی مانده مگر آن آثاری که در آغاز دوره اسلامی به عربی برگردانده شد و طبعاً تمدن غرب خود را قرنها وامدار تمدن ایران و اسلام می‌داند.
جالب است که این نسخه به خط جلال‌الدین دوانی فیلسوف شهیر ایرانی است. مروان راشد این رساله کوتاه را با بیش از ۴۰۰ صفحه تحقیقات، منتشر کرده است. وی درباره اهمیت این رساله و سهم و نقش کتابخانه آیت‌الله مرعشی در حفظ و جمع‌آوری میراث علمی دوره اسلامی چنین می‌گوید:
«کتابخانه مرعشی را یکی از روحانیان بسیار فرهیختۀ ایران در نیمۀ اول قرن بیستم تأسیس کرده است. آیة‌الله مرعشی، در دوران حضور انگلیسی‌ها در ایران، از روی وطن‌ْدوستی به فکر افتاد که کتابخانۀ بزرگی از مواریث فارسی و عربی که در ایران موجود بوده تأسیس کند. این دانشمند بزرگ، چند ده هزار نسخۀ فارسی و عربی را گرد‌آورد و گنجینۀ باشکوهی فراهم كرد. خانواده او (دکتر محمود مرعشی) برنامۀ وسیعی برای فهرست کردن این کتاب‌ها آغاز کردند و در جریان فهرست‌نویسی بود که وجود این اثر بسیار مهم که تا آن زمان فقط یک نسخه از آن در کتابخانه ایاصوفیۀ استانبول بود، معلوم شد. …»
دکتر معصومی همدانی که فضل و دانش او بر کسی پوشیده نیست، در رشته تاریخ علم دورۀ اسلامی پیش‌کسوت است و چهره‌ای است خوش‌نام در محافل علمی جهان، وقتی معرفی این اثر را در یک مصاحبه می‌بیند، آن را برای نشریه گزارش میراث ترجمه می‌کند تا برگ زرّین دیگری از خدمتی که ایران به جهان غرب کرده، برای نسل جوان نشان داده شود.
این مقاله را شماره ۹۲ و ۹۳ گزارش میراث از سایت مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب ملاحظه فرمایید.
اکبر ایرانی
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب
شمارۀ 93-92 «گزارش میراث»