میراث مکتوب- سیصد و چهل و یکمین کتاب از سلسله کتاب‌های مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به انتشار کتاب «سنجش پیشاب‌شناسی رازی با پزشکی نوین» (برگردان بخش پیشاب کتاب الحاوی فی الطّب حکیم محمدبن زکریا رازی همراه با توضیحات) با پژوهش و گردآوری محمدابراهیم ذاکر، جراح و دندانپزشک و پژوهشگر متون پزشکی و حسن اتوکش، نفرولوژیشت کودکان و محقق حوزهٔ متون پزشکی اختصاص یافت.
«پیش‌درآمدی بر آزمایش پیشاب» عنوان مطلبی است که حسن اتوکش در مطلع کتاب آن را گنجانده است. وی رازی، را یکی از شگفتی‌های فرهنگ و ادب ایران زمین معرفی می‌کند و او را رادمردی مردمی می‌داند که در میان مردم می‌زیست.
از منظر اتوکش، کتاب پیشاب در واقع چند نوشته در یک کتاب با گفتارهای تکراری است که رازی یا شاگردان وی، به رسم امانت، تمام نظرات یک یا چند نفر را گرد آورده و در پایان نظر خود را آوردهاند.
این نفرولوژیست اطفال، با اشاره به اینکه در این اثر از چهار نوع گوارش سخن می‌رود، نوشته است: «در واقع گوارش در معده و روده، گوارش در سطح سلول دستگاه گوارش و پوشش روده، گوارش در سیکل انتروهپاتیک (یا در واقع در کبد و گردش خون) و گوارش در سلول‌هاست. آنچه رازی و دیگران در یورینوسکوپی یا آزمایش ماکروسکوپی، با دیدن شیشهٔ ادرار یا قاروره‌بینی می‌گویند ممکن است امروز قابل توجیه نباشد. از این‌‌رو، کوشش شده در مطالب افزوده شده، جای پای مطالبی که رازی و دیگران آوردهاند با آوردن مطالب جدید ردیابی شود».
اتوکش بر آن است که رازی و دیگران پیشاب را به عنوان یک موجود زنده قلمداد کرده و بسیار با احترام به آن و یافته‌های آن می‌نگرند و سعی دارند ارتباط بالینی یافته‌های خود را، در انسان ناخوش با آن دریابند و برای این کار روزها و ساعت‌ها پیشاب هر کسی را پی می‌گیرد و با وضعیت بالینی او مطابقت می‌دهند و سعی به تصمیم‌گیری درست دارند؛ کاری که دانشجویان پزشکی و پزشکان امروز ۱۰ درصد آن را هم انجام نمی‌دهند.
به گفتۀ این متخصص کلیه کودکان، رازی، در کتاب الحاوی و نوشته‌اش، از طبیعت و نیروی طبیعت در خوب شدن بیماران سخن به میان آورده است.
وی به خوانندگان این اثر توصیه کرده ابتدا مطالب افزودنی را بخوانند تا بتوانند با دیدی بازتر مطالب کتاب حاوی در طب را دریابند. اتوکش در این‌باره چنین نوشته است: «هرچند با همهٔ توصیفاتی که داده شد اقرار می‌کنم که ده درصد دید و تیزبینی و احساس مسئولیت رازی را نیز نتوانسته‌ام بر سخن آورم و به راستی انسان کوچکی هستم در برابر انسان بزرگی چون رازی!»
بخش دیگر کتاب «سنجش پیشاب‌شناسی رازی با پزشکی نوین» تاریخچۀ پیشاب‌شناسی و اندام‌های زایایی و پیشابی نام دارد. در این بخش منابع مورد استفادۀ رازی در جلدهای نهم، دهم و نوزدهم حاوی بیان شده است. رازی در این بخش‌ها از پنجاه و سه رساله و مقاله که به وسیلهٔ طبیعی‌دانان ایرانی، یونانی و مصری دربارهٔ آناتومی و فیزیولوژی اندام‌های زایایی و پیشابی از دیرباز تا سدۀ زیستی رازی نوشته شده، استفاده کرده است.
گردآورندگان این اثر پس از طرح نام رساله‌ها، نویسندگان یونانی، سوری و مصری را از نویسندگان ایران و سرزمین جهان اسلام جدا کرده‌اند. در این میان نام بقراط، ارسطو، سوستراتوس پزشک اسکندریه‌ای زخم‌بند و جانورشناس، جالینوس و گالن دیده می‌شود.
جابر فرزند حیان، جبراییل فرزند بختیشوع فرزند جورجیس، ابوالحسن علی ربّن طبری و چند تن دیگر از نویسندگان ایرانی و سرزمین جهان اسلام رساله‌ها، در این بخش گنجانده شده است.
اتوکش و ذاکر همچنین به این نکته نیز اشاره کرده‌اند که منابع رازی در ۲۵ جلد کتاب حاوی، به ویژه کتاب نهم (بیماری‌های زنان و بارداری)، کتاب دهم (بیماری‌های کلیه و مجاری کلیه) و کتاب نوزدهم (پیشاب‌شناسی و بررسی زهرها) دربرگیرندۀ منابع ایرانی جندی‌شاپوری، یونانی، هندی، یهودی، مصری و آفریقایی است.
کتاب «سنجش پیشاب‌شناسی رازی با پزشکی نوین» در دو بخش گردآوری شده است. بخش نخست، پیشاب‌شناسی رازی و بخش دوم آنالیز پیشاب نام دارد. در بخش نخست، ویژگی‌های پیشاب خوب، نشانه‌های پیشاب پزانیده شده، شناسایی بارداری از روی نگریستن به پیشاب، گونه‌های ته‌نشین پیشابی از جمله مطالب عنوان شده در این بخش است.
خوانندگان در ادامۀ این اثر با انواع پیشاب سپید رنگ، سرخ رنگ و پیشاب سیاه آشنا می‌شوند و گونه‌های پیشاب بد، ترکیب رنگ و قوام در پیشاب، بررسی پیشاب از نظر رنگ و انباشتگی از دیگر مطالبی است که گردآورندگان در این بخش گنجانده‌اند.
«آنالیز پیشاب» عنوان بخش دوم از این اثر است که با دستاوردهای پزشکی نوین به بررسی پیشاب پرداخته‌اند. در فصل نخست از این بخش فیزیولوژیک کلیه و آنالیز پیشاب از نظر فیزیکی و شیمیایی بررسی شده است. ویژگی‌های میکروسکوپیک ادرار در کنار مقالات فوق‌تخصصی کاربردی پیشاب عناوین فصل‌های دوم و سوم است. در بخش مقالات علمی، ادرار عنوان موضوعات مقالات برای تشخیص بیماری‌ها است. بیماری غدد درون‌ریز، دیابت قندی، سرطان معده، ریه و بیماری‌های قلبی از جمله بیماری‌هایی هستند که با تست ادرار می‌توان به آنها پی برد.
کتاب «سنجش پیشاب‌شناسی رازی با پزشکی نوین» با پژوهش و گردآوری محمدابراهیم ذاکر و حسن اتوکش از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با قیمت جلد سخت یکصد و هفده هزار تومان و با جلد شومیز به بهای ۹۷ هزار تومان منتشر شده است.
علاقه‌مندان برای دریافت این کتاب می‌توانند با شماره تلفن 66490612 داخلی ۱۰۵ تماس گرفته و یا به نشانی الکترونیکی مؤسسه برای خرید اینترنتی مراجعه کنند.
مریم مرادخانی