میراث مکتوب- علی مهاجرانی، کتابدار تالار تخصصی کتاب‌های خارجی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی هم‌زمان با هفته کتاب و کتاب‌خوانی درباره این کتاب در گفت‌وگو با خبرنگار ما اظهار کرد: کتاب سفرنامه‌ای به خراسان و مرز شمال غربی افغانستان، توسط سرهنگ «چارلز متکالف مک‌گرگور» در دو جلد در سال 1875 میلادی نوشته شده و اثری قابل‌توجه در زمینه سفرنامه‌نویسی و تحلیل‌های نظامی است.
وی ادامه داد: این کتاب که نخستین‌بار در سال ۱۸۷۹ میلادی در قطع وزیری کوچک منتشر شده است، روایتی دقیق و مفصل از سفر مک‌گرگور به خراسان و مرزهای افغانستان را ارائه می‌دهد. 24 صفحه آن نیز مزین به تصویرهای مرتبط است.
مهاجرانی افزود: مک‌گرگور که یکی از افسران برجسته ارتش بریتانیا و از پیشگامان در حوزه اطلاعات نظامی بوده، این سفر را با هدف شناخت بیشتر از مناطق استراتژیک ایران و افغانستان و بررسی شرایط اجتماعی و نظامی این سرزمین‌ها انجام داده است.
وی با اشاره به این‌که نسخه چاپی این کتاب دو جلدی، به زبان فارسی نیز ترجمه شده است، گفت: تعداد بسیار محدودی از نسخه اصلی این کتاب به زبان انگلیسی در جهان وجود دارد، دراین‌میان، جلد یک آن در بخش نفایس چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی با دقت و اهتمام نگهداری می‌شود. در واقع، این کتاب در سال 1335 شمسی توسط آستان قدس رضوی خریداری شده است.
وی تصریح کرد: در کنار کتابخانه آستان قدس رضوی، دانشگاه «ییل» و کتابخانه عمومی نیویورک، از معدود مکان‌هایی در جهان است که دارای نسخه اصلی این کتاب هستند.
اهمیت مطالعه اثر برای محققان
در ادامه، کتابدار تالار تخصصی کتاب‌های خارجی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درباره اهمیت کتاب سفرنامه‌ای به خراسان و مرز شمال غربی افغانستان اظهار کرد: مطالب این کتاب مربوط به دورانی است که خراسان و مرزهای افغانستان از اهمیت استراتژیک بالایی برای قدرت‌های استعماری، به‌ویژه بریتانیا و روسیه، برخوردار بودند.
وی افزود: رقابت‌های استعماری میان این دو قدرت بر سر کنترل این مناطق و استفاده از آن‌ها به‌عنوان کریدورهای تجاری و نظامی، موجب شد تا چنین سفرنامه‌هایی به‌عنوان منابعی حیاتی برای تحلیل‌های ژئوپلتیکی منتشر شوند. مک‌گرگور در این سفرنامه با دقت به تحلیل این رقابت‌ها و وضعیت نظامی منطقه، پرداخته است.
مهاجرانی گفت: همچنین مک‌گرگور علاوه بر توجه به مسائل نظامی و استراتژیک، به توصیف دقیق مردم محلی، فرهنگ‌ها، و آداب و رسوم مناطق مختلف نیز پرداخته است. وی با شرح جزئیات زندگی روزمره مردم خراسان و قومیت‌های مختلف، تصویری زنده و مستند از وضعیت اجتماعی این نواحی ارائه می‌دهد. این توصیفات برای محققان و تاریخ‌نگاران، منبعی ارزشمند درباره شرایط زندگی در این مناطق در قرن نوزدهم محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته این سفرنامه، توجه مک‌گرگور به دشواری‌های سفر در مناطق کوهستانی و مرزی ایران و افغانستان است. وی در این کتاب به چالش‌هایی نظیر خطرات طبیعی، برخورد با اقوام محلی و مشکلات لجستیکی اشاره می‌کند که سفر در این مناطق را دشوار و گاهی خطرناک کرده بود. مشاهدات وی در این حوزه، نگاه دقیقی به شرایط جغرافیایی و امنیتی منطقه در آن زمان ارائه می‌دهد.
مهاجرانی گفت: همچنین این کتاب به دلیل اطلاعات جامع و تحلیل‌های استراتژیک نویسنده آن، منبعی ارزشمند برای پژوهشگرانی است که به تاریخ ایران، افغانستان و آسیای مرکزی علاقه‌مند هستند. این سفرنامه همچنان به‌عنوان یکی از منابع اصلی در زمینه بررسی تاریخ نظامی و ژئوپلتیک این مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرد.
معرفی فصل 9 کتاب
کتابدار تالار تخصصی کتاب‌های خارجی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی تصریح کرد: در فصل نهم این سفرنامه، نویسنده تجربه‌های خود از سفر به مناطق خراسان، ترکمنستان و… از جمله سفر به مشهدمقدس را به همراه تحلیل‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، ارائه می‌دهد.
وی افزود: این فصل با توصیف دقیق از مناظر طبیعی، موقعیت‌های خطرناک و تعاملات نویسنده با مردم محلی همراه است. نویسنده همچنین به مسائل مهمی نظیر برده‌داری، ناکارآمدی دولت‌های محلی و تهدیدات خارجی می‌پردازد.
منبع: کتابخانه آستان قدس رضوی