میراث مکتوب- ششمین نشست غرفه کتابخانه مجلس در نمایشگاه کتاب با عنوان «ایران در سفرنامه های اروپائیان» دوشنبه بیست و دوم اردیبهشت ماه، با سخنرانی دکتر مجید تفرشی و دکتر آزاده حیدری، برگزار شد.
در نشست «ایران در سفرنامه های اروپاییان»، اهمیت این متون به عنوان منبعی گران‌بها برای مطالعه تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران مورد تأکید قرار گرفت.
آزاده حیدری، سخنران نخست این نشست، با اشاره به اهمیت مطالعات تاریخی برای کسب دانش و عبرت‌آموزی، سفرنامه‌های سیاحان اروپایی را به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع در کتابخانه‌های مهم ایران، از جمله کتابخانه مجلس، معرفی کرد. او گفت: “سفرنامه دیده‌ها و شنیده‌های سیاحان غربی از کشور ماست”. وی افزود که این سفرنامه‌ها خلأ مطالعاتی ما در حوزه تاریخ فرهنگی، اجتماعی، سیاسی ایران را پر می‌کنند، به‌ویژه آنکه برخی از این منابع منحصر به فرد هستند، چرا که یک ناظر خارجی آن‌ها را از دید خود نوشته است.
حیدری ضمن پذیرش دیدگاه برخی محققان مبنی بر وجود غرض‌ورزی‌ها و بی‌دقتی‌ها در برخی سفرنامه‌ها، تأکید کرد که با این حال، این منابع حاوی جزئیات و دقت‌نظری هستند که کمتر در منابع داخلی دیده می‌شود و با توجه به اتفاقات متعدد بر آرشیوهای ایرانی، ارزش بی‌نظیری دارند. وی مطالعه و نمایه‌سازی سفرنامه‌ها را برای افزایش کیفیت و سرعت پژوهش‌های ایرانشناسی و تقویت قدرت تحلیلی این پژوهش‌ها بسیار مهم خواند. این منابع می‌توانند به تکمیل فرهنگ‌های جغرافیایی، تاریخی و موضوعی کمک کرده و الهام‌بخش نگارش کتاب‌ها و مقالات جدید باشند. وی همچنین به اهمیت تصاویر موجود در سفرنامه‌ها و دنبال کردن مسیر حرکت سیاحان برای اکتشافات جغرافیایی اشاره کرد و گفت: انگیزه‌ی ایجاد نمایه‌نامه‌ای جامع، ناکافی بودن فهرست‌های قبلی کتابخانه ملی بوده است.
دکتر مجید تفرشی، دیگر سخنران این نشست، با تأکید بر علاقه دیرینه خود به این موضوع، به تحول در مفهوم سفرنامه در دنیای امروز اشاره کرد. او اظهار داشت: واقعیت این است که در دنیای امروز سفرنامه نویسی تحول و تطور پیدا کرده و دچار دگردیسی شده است. وی توضیح داد که امروزه علاوه بر یادداشت‌های مکتوب، خاطرات سفرنامه گسترش یافته و یادداشت، یادداشت روزانه، عکس، فیلم، پادکست و… همه جزو سفرنامه‌ها محسوب می‌شود.
دکتر تفرشی کار نمایه‌سازی کتاب سفرنامه‌های سیاحان اروپایی را که در این نشست معرفی شد، مورد تمجید قرار داد وی این مجموعه را مواد خامی دانست که کار پژوهشگران بعدی را تسهیل می‌کند.
تفرشی به موضوع کم‌دقتی یا غرض‌ورزی در برخی سفرنامه‌ها پرداخت و گفت: من این ادعا را کاملاً می‌پذیرم. اما تأکید کرد که این موضوع نباید باعث نادیده گرفتن کل مجموعه شود. دکتر تفرشی اظهار داشت: حجم اطلاعاتی که در این سفرنامه‌ها وجود دارد، گاه در منابع فارسی و مشابه فارسی و عربی یا بومی و محلی وجود ندارد. وی راهکار را در نگاه نقادانه به اشتباهات و غرضیات دانست.
دکتر تفرشی به وجود انواع مختلف سیاحان با انگیزه‌های متفاوت (سیاسی، اقتصادی، جاسوسی، فرهنگی، مذهبی) اشاره کرد. وی با اشاره به چالش‌های تکمیل کار نمایه‌سازی به دلیل محدودیت دسترسی به همه منابع، به‌ویژه منابع موجود در آرشیوهای نظامی، دیپلماتیک، جاسوسی و تجاری، ضرورت ادامه این پروژه برای سایر زبان‌ها و ملیت‌ها را مطرح کرد.
نکته مهم دیگر از نگاه دکتر تفرشی، لزوم حرکت به سمت دیجیتالی‌سازی و ایجاد سامانه‌های آنلاین برای دسترسی به این حجم اطلاعات بود. او با تأکید بر اینکه این کار حلقه نخستینی ست از یک سلسله، خواستار عدم توقف این کار شد. وی همچنین بر لزوم راستی‌آزمایی اطلاعات در فضای آنلاین تأکید کرد.
منبع: کتابخانه مجلس