میراث مکتوب – کتاب خوارزم سرخ: جنید خان، بلشویک‌ها و سقوط خانات خیوه ۱۹۲۴ ـ ۱۹۱۰ نوشته دوب یاروشوسکی، ان شیهی، میرحسین یکرنگیان به ترجمه کاوه بیات منتشر شد.
کتاب حاضر چند مقاله از خوارزم در دوران معاصر است. خوارزم در دوران باستان و پس از آن در دوران اسلامی جزء به هم پیوسته‌ای از ایالت‌های گسترده ایران زمین، با ویژگی‌های فرهنگی بسیار نزدیک به هم بود. در تحولات دوران معاصر خوارزم ابتدا تحت سیطره روس‌ها قرار گرفت و جزو مناطق شوروی سابق درآمد. پس از آن با استقلال تاجیکستان، این منطقه به بازیابی هویت خود پرداخت، هر چند که به علت گسست فرهنگی و تأثیر همه‌جانبه حکومت کمونیستی بسیاری از این مواریث از دست رفت و حتی برگشتن برخی از آنها دیگر امکان‌پذیر نیست، ولی با تجدید روابط فرهنگی، یادآوری مراودات گذشته و بازکاوی تاریخ، می‌توان برخی از این علایق را که باقی مانده است حفظ کرد.
به همین دلیل روابط و مراوداتی که در سال‌های اخیر با کشورهای حوزه آسیای میانه و بویژه جوامع فارسی زبان آن حدود برقرار شده، به تدریج برای زدودن زنگ و غبار نشسته بر رشته‌ای دیرینه از پیوندهای گسترده منطقه‌ای گام‌هایی برداشته شده است؛ اگرچه این گام‌های اولیه به دلیل تمرکز بر حوزه‌های آشنا و مشترک فارسی زبان هنوز صورت جامع و گسترده‌ای نیافته و در نتیجه دانسته‌های اخیر ما نیز بیشتر رد حول و حوش سرگذشت تاجیکستان و اندکی هم بخارا و سمرقند متمرکز شده است، ولی از اهمیت دیگر حوزه‌های آن نمی‌توان غافل شد.
آنچه در این کتاب آمده، ترجمه فارسی چند مقاله است در مورد سرگذشت خوارزم در مراحل نخست چیرگی روس‌ها بر آن سامان و شکل خاصی که تلاش آنها برای حفظ و تداوم این چیرگی در پی انقلاب ۱۹۱۷ م روسیه به خود گرفت. مقاله نخست درباره خیوه در بین سال‌های ۱۹۱۰ ـ ۱۹۲۴ و توجه روس‌ها به آن است.
در کنار بحث رویکرد روس‌ها به خیوه، یکی دیگر از مباحثی که در این مقالات مورد نظر بوده، مناسبات بین ازبک نشینان خیوه و اقلیت ترکمن بوده که به علت نقش جنیدخان رهبر ترکمنان این ناحیه در شمال خراسان برای ما اهمیت دارد.
جنید خان دومرتبه به ایران آمده است، یکی در سال ۱۹۱۶ م در پی سرکوب شورش عشایر آسیای میانه و دیگری در واپسین سال‌های زندگیش که به دنبال اقتدار فزاینده بلشویک‌ها دست از موطن خود کشیده و از طریق ایران رهسپار افغانستان شد. این تحولات در اواخر پاییز و زمستان ۱۳۰۷ ش باعث بروز آشوب‌هایی در شمال خراسان شد که اطلاعات جسته و گریخته‌ای از آن در دست است.
فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:
یادداشت مترجم
حکومت مرکز و مخالفت پیرامون خیوه، ۱۹۲۴ ـ ۱۹۱۰ / دوب، یاروشوسکی
نقطه پایانی بر خانات خیوه، ان شیهی
جنیدخان پادشاه صحرای قراقوم
چگونه غول ترکمن از چنگ بلشویک‌ها فرار کرد/ سرتیپ میرحسین یکرنگیان
نقشه
فهرست اعلام
کتاب خوارزم سرخ: جنید خان، بلشویک ها و سقوط خانات خیوه ۱۹۲۴ ـ ۱۹۱۰ نوشته دوب یاروشوسکی، ان شیهی، میرحسین یکرنگیان به ترجمه کاوه بیات از سوی پردیس دانش منتشر شده است.
منبع: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران