به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، سخنرانی مهدی نوریان، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، به مناسبت بزرگداشت روز اسناد ملی و میراث مکتوب، روز سه‌شنبه 21 اردیبهشت‌ماه 1400، در قالب سومین بخش از یکصد و پنجاهمین نشست مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در صفحۀ اینستاگرام این مؤسسه پخش شد.
نوریان ضمن آغاز سخن خود با بیت «به نام خداوند جان آفرین / حکیم سخن در زبان آفرین» از سعدی و تبریک روز اسناد و میراث مکتوب، گفت: شیخ اجل در ستایش پروردگار بزرگ از آفریدنِ جان و سخن یاد می‌کند و از همین جا اهمیت سخن برای ما آشکار می‌شود و حکیم ابوالقاسم فردوسی فرموده است «سخن ماند از تو همی یادگار / سخن را چنین خوارمایه مدار».
وی ضمن بیان این که شاید بتوان گفت حکیم نظامی گنجه‌ای بیش از همه به اهمیت سخن پرداخته و جایگاه بلند آن را توصیف کرده است، ابیاتی را از اشعار وی در این موضوع قرائت کرد:
بی سخن آوازۀ عالم نبود / این همه گفتند و سخن کم نبود
در لغت عشق سخن جان ماست / ما سخنیم این طلل ایوان ماست
خط هر اندیشه که پیوسته‌اند / بر پر مرغان سخن بسته‌اند
اول اندیشه پسین شمار / هم سخنست این سخن اینجا بدار
وی ادامه داد: نظامی می‌گوید حقیقتِ وجودِ ما انسان‌ها سخن است و این جسم خاکی سکونت‌گاهِ وجود حقیقی ماست که همان سخن باشد و اصولاً سخن را علتِ غایی آفرینش توصیف می‌کند.
وی همچنین با خواندن بیت «حافظ سخن بگوی که بر صفحه جهان / این نقش ماند از قلمت یادگار عمر»، گفت: می‌بینید که این شاعران بزرگ تا چه اندازه برای سخن اهمیت قائل هستند و بر اساس همان تعریفی که در منطق آمده حقیقت انسان را سخن می‌دانند.
وی از کتابت به عنوان شرط پایدار و محفوظ ماندن سخن یاد کرد و گفت: تا همین قرن اخیر تنها راه باقی ماندن سخن نوشتن و به کتابت در آوردن آن بوده است تا این اواخر وسایلی دیگر هم برای ضبط سخن پیدا شد ولی قبل از آن همه آثار مکتوب بوده است.
وی سخن مکتوب را گرانبهاترین میراث باقی مانده از نیاکان ما توصیف کرد: چه بسیار سخن‌ها که گفته شده و چون به کتابت در نیامده از میان رفته است و با کمال تأسف بسیاری از آن آثار هم که به قید کتابت درآمده در اثر حوادث گوناگون از میان رفته و به دست ما نرسیده است. بنابراین باید قدر آن میراث گرانبهایی را که موجود است بشناسیم و ارزش آن را بدانیم و در راه حفظ و احیای آن‌ها بیشترین کوشش را انجام بدهیم تا مشمول این سخن مولانا که فرمود «مرد میراثی چه داند قدر مال / رستمی جان کند و مجان یافت زال» و در زمرۀ تباه‌کنندگان میراث گذشتگان قرار نگیریم.
وی همچنین با خواندن ابیات «مگر می‌رفت استاد مهینه / خری می‌برد بارش آبگینه / یکی گفتش که بس آهسته کاری / بدین آهستگی بر خر چه داری؟ / چه دارم؟ گفت دل پر پیچ دارم/ که گر این خر بیفتد هیچ دارم» از عطار نیشابوری، گفت: بزرگترین وظیفۀ ما حفظ این آثار گرانبها و باقی گذاشتن آن برای آیندگان است تا آن‌ها هم این میراث ارزشمند را بشناسند.
وی ادامه داد: این میراث ارزشمندترین چیزی است که می‌توانیم به آن بنازیم و ببالیم و سرافراز باشیم و در همۀ جهان اعلام کنیم که ما مردمی هستیم که در میان ما کسانی زندگی کرده‌اند که این آثار را به وجود آورده‌اند؛ کسانی کرده‌ند، خمس کسانی همچون فردوسی، سعدی، مولانا، نظامی، حافظ و بسیاری از شاعران و نویسندگانِ بزرگ دیگر.
وی در خصوص اهمیت فعالیت مؤسسۀ میراث مکتوب در این مسیر، گفت: جز برخی آثار ادبای گذشته که برای عموم مردم جذابیت دارد، ممکن است بسیاری از متون کهن مورد توجه عامۀ مردم نباشد و فقط متخصصان و اهل فضل به سراغ آن‌ها بروند. در چنین شرایطی طبیعتاً ناشران خصوصی هم درصدد چاپ این گونه آثار برنمی‌آیند و باید مؤسساتی باشند که به این کار خطیر بپردازند.
وی ضمن اشاره به فعالیت بنیاد فرهنگ به سرپرستی دکتر پرویز ناتل خانلری در پیش از انقلاب در زمینۀ احیای مواریث کهن، گفت: مرحوم استاد خانلری با این نگاه که حتی اگر یک سطر از پیش از قرن هفتم پیدا شود، ارزش بسیار زیادی دارد، تعداد قابل توجهی از آثار ارزشمند گذشته را که دیگر ناشران آمادگی چاپ آن‌ها را نداشتند، منتشر کردند که خدمت بزرگی به فرهنگ ایران بود.
وی ادامه داد: بعد از انقلاب هم خوشبختانه با تأسیس مرکز پژوهشی میراث مکتوب این کار ادامه پیدا کرد و آقای دکتر ایرانی و همکاران‌شان توانسته‌اند با خلق خوش و رفتار شایسته حس دوستی و اعتماد بسیاری از محققان و مؤلفان را در داخل و خارج از کشور جلب کنند و آثار بسیار با ارزشی را که مورد تصحیح انتقادی قرار گرفته در مؤسسۀ میراث مکتوب به چاپ برسانند. چاپ و انتشار بیش از 360 عنوان کتاب با ارزش به بهترین صورت واقعاً کارِ کوچکی نبوده است.