میراث مکتوب- سومین همایش ملی «میراث زبانی» دوم اسفندماه 1400 از سوی پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد.
مژگان اسماعیلی، رئیس پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون در این همایش گفت: «این مرکز در قالب گروه‌های پژوهشی شامل زبان و گویش، زبان‌های باستانی و متون کهن و متون و کتیبه‌های اسلامی طبق شرح وظایفی که در اساسنامه پژوهشگاه آمده فعالیت می‌کنند.»
او با اشاره به نامگذاری ۲۱ فوریه در تقویم یونسکو به نام روز پاسداشت زبان مادری، زبان فارسی را زبان ملی و مشترک ایرانیان خواند که در کنار آن زبان اقوام در جایگاه ویژه‌ای قرار دارد و افزود: «از وظایف مهم پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون پاسداری و پاسداشت از گونه‌های زبانی و عزت و اعتبار بخشی به زبان‌های اقوام ایرانی است که در کنار زبان ملی که زبان فارسی است باعث وفاق ملی و همگرایی ایرانیان شوند.»
اسماعیلی با بیان اینکه پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون در اجرای طرح‌های پژوهشی، طرح ملی زبان و زبان‌های در معرض خطر را در دستور کار قرار داده است، هدف از اجرای این طرح را جمع آوری نمونه‌های زبانی گونه‌های مختلفی خواند که در سرزمین پهناور ایران وجود دارند و گفت: «ضبط، احیا، ترویج، جمع‌آوری، آوا‌نگاری و ثبت این گونه‌ها در اطلس زبانی از وظایف این مرکز است.»
او در ادامه با اشاره به مفهوم و عنوان همایش، از ارسال ۵۰ عنوان مقاله ارزشمند به دبیرخانه سومین همایش میراث زبانی خبر داد و تصریح کرد: «تنها معیار انتخاب مقالات برای ارائه، ارسال در زمان مقرر بوده و تمامی مقاله‌های ارسال شده تا پایان اسفند ماه، در مجموعه مقالات این همایش به چاپ خواهند رسید.»
اسماعیلی در ادامه هدف از برگزاری این همایش را تبادل و ارائه آخرین دستاوردهای علمی در حوزه مطالعاتی میراث زبانی خواند بنحوی که تمامی شرکت کنندگان در آن بتوانند از اطلاعات ارائه شده در خصوص میراث مکتوب و شفاهی در این حوزه بهره مند شوند.
او در پایان، زبان را به عنوان یک مولفه موثر و دارای جایگاه ارزشمند و تأثیر گذار در وفاق ملی عنوان کرد که تمامی دستگاه‌های فرهنگی باید پاسداری و پاسداشت از این عنصر فرهنگی را در دستور کار قرار دهند.
میلاد عظیمی استادیار دانشگاه تهران با بیان این مطلب فارسی را زبان رسمی و رابط بین اقوام خواند و تصریح‌کرد: «امروز حملات زیادی به زبان فارسی می‌شود که اغراض سیاسی دارد و هدف نهایی آن آسیب به وحدت ملی و یکپارچکی سرزمینی است که نمونه‌اش کم نیست.»
او گفت: «این تبلیغات ۳ محور اصلی شامل؛ زبان فارسی با اعمال زور و ظلم در ایران رسمی شده، در ایران به اقوام و زبان‌های دیگر به غیر از فارسی که زبان رسمی است توهین می‌شود و زبان فارسی زبان فارس‌ها است و آنها به دیگران برتری ندارند که زبانشان زبان رسمی باشد، می‌شود.»
این استاد دانشگاه افزود: «واقعیت این است که تمامی این گذاره‌ها باطل است و پشتوانه تاریخی و علمی ندارد و تنها نبرد سیاسی و تبلیغاتی است و به اعتقاد این عده هدف هر وسیله‌ای از جمله دروغ و مغالطه را توجیه میکند.»
او در رد سه ادعای مطرح شده گفت: «زبان فارسی با زور زبان ملی ایران نشده زیرا که تا پیش از دوران معاصر دربار و نهاد قدرت همواره نقش مهمی در رواج زبان فارسی داشته‌اند و اغلب امیران ایران ترک بوده اند اما از شعر و ادب فارسی حمایت می‌کردند در حالیکه هیچ زوری آنها را مجبور نکرده بود؛کدام زور و قدرت می‌توانست محمود غزنوی ترک که از حامیان بزرگ و درخشان زبان فارسی بود را مجبور به این کار کند.»
عظیمی اظهار کرد:«اگر زبان ابزار غلبه و قدرت سیاسی بود و باعث برتری فروختن و تبعیض قومی و نژادی، چرا محمود و سنجر ترک، زبان فارسی را تقویت کردند و قدرت دادند و با آن همه قدرت مالی شاعران را تشویق نکردند که به ترکی شعر بگویند.»
استاد دانشگاه تهران تصریح‌کرد: «بی‌شک در کشور ما توهین به لهجه اقوام وجود دارد که امری نکوهیده است اما این پلشتی ربطی به زبان فارسی نداشته بلکه ریشه قدیمی و گسترده دارد و همواره ایرانیان در طول تاریخ با شهر و قوم همدیگرشوخی کرده‌اند که البته گاهی این سخنان جنگ و کشتار نیز به راه انداخته است.»
عظیمی افزود: «زبان فارسی هرگز زبان قوم خاصی نبوده بلکه زبان فرهنگ بوده ؛ این زبان میراث تاریخی همه افرادی است که در قلمرو تاریخی زبان فارسی می‌زیسته‌اند.»
او در پایان با بیان‌اینکه هیچ وقت ایرانی‌ها بین زبان فارسی و زبان مادری خویش تعارض نمی‌دیدند گفت: «سعدی و حافظ به زبان شیرازی سخن میگفتند و به فارسی شعر می‌سرودند و برای آنها زبان شیرازی زبان مادری ، زبان عربی زبان قرآن و زبان فارسی زبان ملی بوده است.»
بررسی و تحلیل یک سکه با ادعای مهدویت
محمد جعفر اشکواری استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه زنجان در ادامه به بررسی و تحلیل یک سکه با ادعای مهدویت پرداخت و گفت: «سکه مورد مطالعه از نظر شکل محتوا خطوط و مضامین به سکه‌های اواخر اموی و اوایل عباسی شباهت دارد و مضامین و شعارهایی بر روی آن دیده می‌شود که با قیام‌های علوی همخوانی دارد.»
او افزود: «شعارهای یا حمدو، یا حامد، یا منصور از نکات کلیدی صاحب سکه به شمار می‌رود و بر روی سکه مهدی الحق حک شده که صراحتا به این موضوع اشاره دارد که صاحب سکه خود را مدعی مهدویت می‌داند و بر روی سکه امیرالمومنین حک شده که نشان می‌دهد صاحب سکه حکومت و امارت را حق خود می‌داند و به پیشوایی خود اشاره دارد.»
میراث زبانی ایرانی میانه مانوی در جنوب شرقی چین
در ادامه محمد شکری فومشی استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب، به بیان مواردی در خصوص میراث زبانی ایرانی میانه مانوی در جنوب شرقی چین پرداخت و با اشاره به نقش برجسته مانی در چائوان شهر جین جیانگ شهرستان چوئن جو ایالت فوجیان، متن‌های نویافته چینی مانوی از فوجییان و نگاره برخی دست نوشته های نویافته چینی مانوی از فوجیان هر یک از آنها را تحلیل کرد.
نقش پسوند –u در گویش شیرازی
جلال رحیمیان استاد زبان‌شناسی دانشگاه شیراز نیز به تشریح نقش پسوند –u در گویش شیرازی پرداخت و گفت: «برخلاف اعتقادات سطحی و عامیانه، پسوند u- در فارسی شیرازی بطور عام با هر اسمی همراه نمی‌شود بلکه این تک‌واژه نقشی بسیار نظام‌مند و قابل تبیین ایفا میکند.»
او افزود: «این پسوند اگر چه با اسم‌های معرفه و مشخص همراه می‌شود اما نشانه خاص هیچکدام از این نوع اسم‌ها نیست و هرگاه با اسم همراه شود آن اسم بدون شک دارای ویژگی ارجاعی است و بنابراین-u نشانه ارجاعیت اسم است هر چند اسم بدون این پسوند هم ممکن است کاربرد ارجاعی داشته باشد اما در مراتب پایین‌تر، زیرا بر خلاف نکرگی معرفگی و مشخصگی مفهومی نسبی است و نه مطلق و در بافت‌های مختلف نشانگر درجات مختلفیاز ارجاعیت گروه اسمی است.»
واکاوی کتیبه‌های شعر مساجد تاریخی بروجرد
علی سجادی استادیار پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در ادامه به واکاوی کتیبه‌های شعر مساجد تاریخی بروجردپرداخت و گفت: «در این پژوهش تمامی کتیبه‌های شعر مساجد تاریخی مورد بازخوانی قرار گرفت و در این رابطه تعدادی از آنها که از لحاظ خوانش دارای اشکال بودند بازخوانی شدند و کتیبه‌های جدید مورد مطالعه قرارگرفته و معرفی شدند، بر این اساس اوج کاربرد کتیبه‌های شعر متعلق به دوره زندیه و قاجار است.»
به گفته این پژوهشگر، با نگاهی به کتیبه‌های شعر می‌توان نتیجه گرفت که موضوع اغلب اشعار به بانیان و تاریخ ساخت و تعمیرات اختصاص دارد و نام برخی از شاهان و حاکمان و بزرگان جامعه در لابه لای ابیات آورده شده است که در رأس آنها ناصرالدین شاه و فتحعلی شاه قاجار جای دارند.
او افزود: «برخی از کتیبه‌ها با نقش گل و بته تزیین شده و کتیبه‌های مسجد قلعه با نقش دو پرنده به.صورت قرینه در زیر بسم الله الرحمن الرحیم حک شده که به سمت بالا یعنی بسم الله توجه دارند.»
سیر تحول نقوش گیاهی در سکه های دوره صفویه
عبدالکریم عطارزاده دانشیار دانشکده هنر دانشگاه سوره نیز با بیان مختصری در مورد سیر تحول نقوش گیاهی در سکه‌های دوره صفویه گفت: «از دوره شاه اسماعیل اول تا شاه صفی اول بیشترین نقوش گیاهی مورد استفاده برای تزیین سکه‌ها گل‌های تزئینی بوده است.»
او با بیان اینکه از دوره شاه عباس دوم تا اواخر دوران صفویه برای تزیین روی سکه‌ها بیشتر از نقوش گیاهی به صورت ترکیبی استفاده شده است افزود: «بیشترین نقوش گیاهی ترکیبی مورد استفاده بر روی سکه‌های دوره صفویه نقش گل سه پر، گل پنج پر، اسلیمی گل‌دار و برگ‌دار است.»
به گفته این پژوهشگر،نقوش گیاهی دوره صفویه بیشتر مبین طبیعت‌گرایی و پویایی در نشان دادن تصاویر مناظر طبیعی هستند.
منبع: میراث آریا