این مراسم در آستانه پنجم شهریورماه، روز بزرگداشت محمد بن زکریای رازی و روز داروسازی، با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و علاقه‌مندان، چهارم شهریورماه 1404، در تالار اندیشگاه رضوی کتابخانه مرکزی حرم مطهر حضرت رضا (ع)، اجرا شد.
10 سند تاریخی نفیس در این مراسم رونمایی و معرفی شد که از جمله این اسناد می‌توان به عناوین «گزارش روزانه جمع و خرج صاحب‌جمعان آستان قدس رضوی در بخش دارالشفا به صاحب‌جمعی حاج محمد مهدی شربتدار در سال 1104 قمری» و «گزارش مصرف ادویه و اغذیه بیماران در ماه رجب 1317 قمری»، اشاره کرد.
همچنین می‌توان از اسناد «روزنامچه ادویه و اغذیه و مصارف متفرقه دارالشفا به تاریخ 3 محرم‌الحرام 1337 قمری» و «نسخه پزشکی زوجه سید محمدعلی یزدی در تاریخ جمادی‌الاول 1287 قمری»، نام برد.
نگهداری از 6 هزار سند با موضوع طب سنتی و گیاهان دارویی
آمنه موسوی، کارشناس پژوهش مطالعات اسناد آستان قدس رضوی در این مراسم به معرفی کتاب خود با عنوان «طب سنتی و گیاهان دارویی در اسناد آستان قدس، از دوره صفویه تا پایان قاجار» پرداخت که به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، منتشر شده است.
وی اظهار کرد: در آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی، حدود 6 هزار سند تاریخی با موضوع دارالشفای امام رضا (ع) و داروهای گیاهی در دوره‌های مختلف تاریخی وجود دارد که بیشترین و متنوع‌ترین اسناد مربوط به تهیه داروهای گیاهی مورد نیاز دارالشفا، مربوط به دوره قاجاریه است.
وی ضمن معرفی انواع اسناد دارالشفای امام رضا (ع) در دوره‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه، گفت: قدیمی‌ترین سند دارالشفا نیز مربوط به سال 1010 قمری و دوره صفویه، با عنوان «شربت‌خانه و هزینه‌های مربوط به آن» است.
دارالشفای امام رضا (ع)، قدیمی‌ترین مرکز درمانی مشهد
موسوی در ادامه، بیان کرد: براساس اسناد به جای مانده در آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی، دارالشفای امام رضا (ع)، قدیمی‌ترین مرکز درمانی در مشهد بوده که قدمت آن به دوره صفویه برمی‌گردد.
وی گفت: در اسناد مربوط به دارالشفا نیز اطلاعات بسیار ارزشمندی در موضوعات مختلف پزشکی از جمله کاربرد انواع داروها برای معالجه انواع بیماری‌ها، میزان و مقدار مصرف آنها، مقدار ترکیب داروها، شناسایی نام‌های متفاوت گیاهان و نحوه استفاده از بدل گیاهان دارویی، شناسایی انواع بیماری‌ها و…، وجود دارد.
این کارشناس اسناد، افزود: با بررسی و تجزیه و تحلیل هر کدام از این دانسته‌ها، می‌توان به بخشی از زوایای پنهان تاریخ پزشکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه در دوره‌های مختلف تاریخی، پی برد.
وی همچنین در این برنامه، مطالبی با محوریت انواع داروهای گیاهی (داروهای مفرد و داروهای مرکب)، اوزان به کار رفته برای داروهای گیاهی با توجه به اسناد آستان قدس رضوی و موانع و مشکلات در بازخوانی اسناد آستان قدس، عنوان کرد.
وجود 69 نسخه خطی از آثار زکریای رازی
سیدرضا صداقت حسینی، كارشناس ارزشيابي و ثبت نسخ خطي مدیریت مخطوطات آستان قدس رضوی نیز در این مراسم، گفت: محمد بن زکریای رازی، از طبیبان مشهور قرن‌های سوم و چهارم هجری قمری بود که از وی آثار متعددی همچون «الحاوی فی الطب»، «برء الساعه»، «مفید الخاص» و «من لا یحضره الطبیب»، به جای مانده است.
وی با اشاره به اینکه در مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، دو هزار و 500 نسخه خطی در موضوع پزشکی به زبان‌های عربی و فارسی وجود دارد، افزود: دراین‌میان، کتاب «تدبیر الصحه حنین بن اسحاق»، قدیم‌ترین نسخه خطی پزشکی این کتابخانه، به شمار می‌آید که در سال 396 هجری قمری، کتابت شده است.
این کارشناس نسخه‌های خطی، با تأکید بر اینکه از 69 نسخه خطی از آثار محمد بن زکریای رازی نیز در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، بیان کرد: کتاب «مفید الخاص فی علم الخواص»، قدیمی‌ترین نسخه خطی این دانشمند بنام در این کتابخانه است که در فاصله سال‌های 743-746 هجری قمری، نوشته شده است.
وی ادامه داد: این اثر از نسخه‌های سلطنتی بوده که به رسم خزانه ابن قلاوون کتابت شده است. همچنین این کتاب دارای 50 مجلس تصویر به‌شیوه بین‌النهرین با محوریت گیاهان و حیوانات است. این نسخه توسط نادر افشار در سال 1145 هجری قمری وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است.
صداقت حسینی خاطرنشان کرد: همچنین بیشترین نسخه‌های خطی محمد بن زکریای رازی در کتابخانه آستان قدس رضوی مربوط به کتاب «برء الساعه» است چنان‌که 27 نسخه خطی از این اثر در این کتابخانه وجود دارد.
منبع: کتابخانه آستان قدس رضوی