همایش ملّی «آذربایجان، دیپلماسی و تمامیّت ارضی ایران» در بزرگداشت میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو، امروز ۷ آبان‌ماه ۱۴۰۴ در دانشگاه تبریز برگزار شد.
روز دوم این همایش ۸ آبان ۱۴۰۴ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند برگزار می‌شود.
همایش ملّی «آذربایجان، دیپلماسی و تمامیّت ارضی ایران» با مشارکت مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل، دانشگاه تبریز، استانداری آذربایجان غربی، شهرداری تبریز، سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس و مجموعه‌ای دیگر از نهادها و مؤسسات علمی و فرهنگی برگزار می‌شود.
در افتتاحیۀ این همایش پس از پخش پیام دکتر خطیب‌زاده، معاون وزیر امور خارجه و رئیس همایش، دکتر بهرام سرمست، استاندار آذربایجان شرقی، دکتر محمدتقی اعلمی، رئیس دانشگاه تبریز، دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و نایب رئیس همایش، دکتر عباس قدیمی قیداری، رئیس کمیتۀ علمی همایش، و دکتر نصرالله صالحی، دبیر علمی همایش سخنرانی کردند و در پایان این بخش فیلم مستند میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی پخش شد.
نشست اول این همایش صبح امروز با موضوع «میرزا محبعلی‌خان: خاندان، تبار، آثار و اقدامات و …» و با حضور حسن حضرتی، منصورصفت گل، جواد مرشدلو، محمدباقر علیزاده اقدم در جایگاه هیئت رئیسۀ نشست، در تالار دکتر موحد دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز برگزار شد.
در این نشست اسماعیل حسن‌زاده با موضوع «نقش یکانلوها در تحولات منطقۀ مرند و آذربایجان»، جمشید کیان‌فر با موضوع «نهضت ترجمه در عصر قاجار با تأکید بر آثار میرزا محبعلی‌خان»، غلامعلی پاشازاده با موضوع «میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک و اندیشۀ اصلاح فرسخ» جواد ابوالحسنی با موضوع «آذربایجانی‌های استانبول و پاسداشت هویت ایرانی»، عبدالودود سپاهی با موضوع «دیپلمات آذربایجانی و حفظ تمامیت ارضی ایران در بلوچستان دورۀ قاجار»، محمدحسین صادقی با موضوع «آقا محمدطاهر تبریزی و جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان» سخنرانی کردند و در پایان فیلم سخنرانی علی‌اشرف مجتهد شبستری پخش شد.
نشست دوم این همایش نیز صبح امروز با موضوع «آگاهی ملی و تمامیت ارضی» و با حضور باقر صدری‌نیا، عبدالرسول خیراندیش، جواد علیپور، اسماعیل شمس در جایگاه هیئت رئیسۀ نشست، در تالار دکتر کاتوزیان دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز برگزار شد.
در این نشست علیرضا ملائی توانی با موضوع «میرزا محبعلی‌خان، از آگاهی تاریخی به خودآگاهی ملی و تبلور هویت ایرانی»، توران طولابی با موضوع «ایران در کشاکش عثمانی و روسیه: زمینۀ ژئوپلیتیک اشغال آذربایجان در جنگ جهانی اول و پیامدهای آن»، جواد شجاعی با موضوع «از مرز تا متن: تأثیر تجربه مرزنشینی بر شکل‌گیری تاریخ‌نگاری ایران‌گرایانه خاندان دنبلی در دوره قاجار»، شهرام غلامی با موضوع «دیپلماسی و سیاست: نقش امیرنظام گروسی در دیپلماسی و کشورداری ایران دورۀ قاجار»، رحیم روحبخش با موضوع «ایران‌گرایی در نظامنامه‌های مدارس ملی ایرانی در استانبول و قفقاز(1326-1300ق)»، رضا کدخدازاده با موضوع «آگاهی ملّی مرزپایه در میان ساکنان نوار مرزی غرب و شمال‌غرب ایران در عصر صفوی و قاجار» سخنرانی کردند.
نشست سوم این همایش عصر امروز با موضوع «آگاهی ملی و تمامیت ارضی» و با حضور جمشید کیان‌فر، علیرضا ملائی توانی،فاطمه اروجی، محمد سلماسی‌زاده در جایگاه هیئت رئیسۀ نشست، در تالار دکتر کاتوزیان دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز برگزار شد.
در این نشست حسن حضرتی با موضوع «نظریه‌پردازی در عرصۀ سیاست خارجی؛ موردِ «مکاتبات میرزا ملکم‌خان ناظم الملک» رضا بیگدلو با موضوع «واقع‌گرایی و ناواقع‌گرایی در عرصه دیپلماسی ایرانی عصر قاجار (مورد مطالعه: هیئت ایرانی در کنفرانس صلح پاریس)»، جواد مرشدلو با موضوع «تاریخ دیپلماسی در سایۀ روایتِ جنگ: نگرشی انتقادی…»، مهدی عبادی با موضوع «از میدان جنگ تا میز مذاکره: بازخوانی تأثیر میدان و دیپلماسی درترسیم مرزهای ایران و عثمانی»، صباح خسروی‌زاده با موضوع «دیپلماسی در اندیشۀ متفکران دورۀ قاجار»، گودرز رشتیانی با موضوع «میانجی‌گری امپراتوری: روسیه تزاری و کمیسیون تحدید حدود ایران و عثمانی»، سخنرانی کردند و فیلم سخنرانی محمدتقی امامی نیز پخش شد.
نشست چهارم این همایش نیز عصر امروز با موضوع «آگاهی ملی و تمامیت ارضی» و با حضور اسماعیل حسن‌زاده، داریوش رحمانیان، ناصر صدقی، غلامعلی پاشازاده در جایگاه هیئت رئیسۀ نشست، در تالار دکتر موحد دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز برگزار شد.
در این نشست رحیم رئیس‌نیا با موضوع «روند شکل‌گیری امپراتوری عثمانی، هم مرزی با ایران صفوی و نخستین آزمون جنگ، مذاکره و صلح»، محسن بهرام‌نژاد با موضوع «جایگاه تاریخی منطقه وان در دیپلماسی مرزی ایران و عثمانی: از معاهده آماسیه تا ذهاب»، اسماعیل شمس با موضوع «مسأله لاینحل یا معمای نیم قرنی بررسی تأثیر مناقشه سرحدی ایران و عثمانی در آذربایجان بر فعالیت کمیسیون تحدید حدود در دوران مشروطه (١٣٢٤- ١٣٢8ق)»، محسن نیک‌بین با موضوع «انعکاس کتاب حقوق ملل در لوایح سرحدی یکانلو: کارکرد دانش حقوق بین الملل در پاسداری از مرزهای ایران»، سیدسعید میرمحمدصادق با موضوع «آماسیه، نخستین پیمان مرزی صفویان و عثمانی‌ها»، باقر عادل‌فر با موضوع «بررسی جغرافیای تاریخی و پیامدهای عهدنامه‌ها و پروتکل‌های بین‌المللی ایران و روسیه بر وضعیت جغرافیای رودخانه ارس»، و فرید فتحی با موضوع «ترجمه به‌مثابه قدرت؛ نقش یکانلو در بومی‌سازی حقوق بین‌الملل و سیاست مرزی ایران قاجار» سخنرانی کردند.
بخش بعدی به میزگرد بررسی کتاب «روزنامه مأموریت اسلامبول» با حضور منصور صفت‌گل، داریوش رحمانیان، عباس قدیمی قیداری، نصرالله صالحی، و اکبر ایرانی اختصاص داشت.
در بخش اختتامیه روز نخست این همایش در دانشگاه تبریز، که با حضور سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، برگزار شد، پس از پخش سرود میراث مکتوب، عبدالرسول خیراندیش سخنرانی کرد و بیانیۀ همایش قرائت شد.
در این بخش همچنین از کتاب «روزنامه مأموریت اسلامبول» نوشتۀ میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو، که با تصحیح و تحقیق دکتر نصرالله صالحی و از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به چاپ رسیده است، رونمایی و پوستر همایش امضاء شد.