میراث مکتوب – سنت نگارش روزنامۀ خاطرات، خصوصاً به سبک و سیاق امروزی آن، در طی دو قرن اخیر و ابتدا از طریق آشنایی رجال کشور با فرهنگ اروپایی به ایران راه یافته است. تعداد قابل توجهی از رجال دورۀ قاجاریه ، وقایع روزانۀ خود را در قالب روزنامۀ خاطرات و یا کتاب خاطرات به رشتۀ تحریر درآورده اند که از بین آنها می توان به محمدحسن اعتماد السلطنه ، حاج عزالممالک اردلان، حاج مخبرالسطنۀ هدایت، عین السطنۀ سالورف غلامعلی خان عزیزالسلطان ، میرزا طاهر بصیرالملک شیبانی و برخی دیگر اشاره کرد.
بخش مهمی از تاریخ معاصر کشور، به دورۀ قاجاریه اختصاص دارد که خوشبختانه در طی دو دهۀ اخیر، بیش از پیش مورد توجه پژوهشگران و علاقه مندان عرصۀ تاریخ معاصر قرار گرفته است؛ اما همواره مطالبی که توسط شخص پادشاه – به عنوان شخص اول مملکت – نگاشته شده است، از اهمیت خاص و ویژه ای برخوردار بوده است. چرا که آشنایی با افکار، روحیات، عادتها و روندهای تصمیم گیری وی، به درک بهتر از حوادث آن دورۀ تاریخی کمک می نماید، و شاید یکی از دلایل علاقه مندی پژوهشگران حوزۀ تاریخ به روزنامۀ خاطرات ناصرالدین شاه از همین منظر باشد.
با استناد به شواهد تاریخی، ناصرالدین شاه قاجار از اوایل دوران سلطنت خود شروع به ثبت و ضبط وقایع روزانۀ خود نموده است و تا واپسین روزهای حیات این کار را ادامه داده است. به همین جهت در عرصۀ تاریخ معاصر ایران ، ناصرالدین شاه قاجار را یکی از سلاطین پرنویس و اهل فضل و ادب برشمرده اند.
کتاب حاضر حاصل استنساخ یکی از چندین آلبوم موجود در مرکز اسناد تاریخی کاخ گلستان است که در آن ناصرالدین شاه به شرح وقایع روزانۀ خود در دورۀ زمانی از ربیع الاول 1310 تا جمادی الاول 1312 ق. می پردازد.
بخش عمدۀ کتابت این آلبوم توسط چهار تن از نزدیکان ناصرالدین شاه یعنی حاجی ابوالحسن خان، فخرالملک، میرزا مهدی خان غفاری آجودان مخصوص، میرزا احمد مشیرحضور و به ندرت توسط محمدباقر خان ادیب الملک صورت گرفته است.
در این میان تحریر و حاشیه نویسی بخش فراوانی از کتاب نیز توسط شخص شاه انجام شده. در اندک مواردی توسط فخرالدوله دختر شاه و در چند مورد نیز به خط برخی از زنان حرم کتابت شده است.
عبدامین، مجید، روزنامۀ خاطرات ناصرالدین شاه قاجار (از ربیع الاول 1310 تا جمادی الاول 1312 ق)، تهران، سخن با همکاری بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، سی و دو، 821 صفحه، قطع: وزیری، بها: 850000 ریال، 1397.