میراث مکتوب- وبینار «ایران و گرجستان: روابط فرهنگی و تاریخی» روز جمعه با حضور جمعی از پژوهشگران ایرانی و گرجی و به همت انجمن ایرانشناسی برگزار شد. در این وبینار، محمود جعفری دهقی، رئیس انجمن ایرانشناسی و استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، درباره شماری از واژگان مشترک فارسی و گرجی سخن گفت و محمدرضا سحاب، رئیس موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب نیز به شرح آثار واخوشتی باگراتیونی، نقشه‌نگار نام‌آور گرجی پرداخت.
نیکولوز ناخوتسریشویلی، پژوهشگر ارشد موسسه شرق‌شناسی گرجستان، سخنرانی خود را در این وبینار درباره دستاوردها و چشم‌انداز پژوهش‌های ایرانشناختی در این موسسه ارائه کرد و گودرز رشتیانی هم درباره گرجی‌ها و گرجستان در آرشیوهای ایرانی سخن گفت. همچنین گیورگی سانیکیدزه، رئیس موسسه شرق‌شناسی گرجستان، از کتابی درباره پژوهش‌های برگزیده این موسسه رونمایی کرد و به معرفی آن پرداخت.
الکساندر چولوخادزه، رئیس مرکز شرق‌شناسی دانشگاه گرجستان، نیز در این وبینار درباره «دوره‌های تاثیرگذاری زبان‌های ایرانی و ادبیات فارسی بر فرهنگ گرجستان» سخنرانی کرد.
چولوخادزه با اشاره به اینکه کاوش‌های مربوط به آتشگاه هنوز در جریان است و یافته‌های آن در آینده منتشر خواهد شد، گفت: در پژوهش‌های تپۀ گراکلیانی در ۲۰ کیلومتری غرب تفلیس، آتشکده‌ای به ابعاد هشت متر در شش متر به همراه دو آتشدان کاملا سالم و دو هاون با دسته‌های سالم کشف شده که احتمالا به دوره خشایارشاه هخامنشی مربوط است.
وی افزود: این آتشگاه در مرکز یک شهرک باستانی وجود داشته است و با توجه به اینکه کاوش‌ها در مراحل آغازین قرار دارد، می‌توان انتظار داشت باستان‌شناسان به دستاوردهای تازه‌ای در این زمینه دست یابند.
وی با اشاره به اینکه تاکنون ویرانه‌های سه کاخ هخامنشی نیز در گرجستان کشف شده است، تاکید کرد: حضور هخامنشیان در این سرزمین، نه‌تنها جنبه سیاسی، بلکه جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و اقتصادی نیز داشته است.
چولوخادزه پیوندهای فرهنگی ایران و گرجستان را به پنج دورۀ پیش از تاریخ، عصر باستان (از سده ۸ پیش از میلاد تا سده ۷ میلادی)، قرون وسطای میانه و متاخر (سده‌های ۱۰ تا ۱۸ میلادی)، دوره جدید (سده‌های ۱۸ و ۱۹) و دوره معاصر (قرن‌های ۲۰ و ۲۱) تقسیم کرد و به شرح هر یک از این دوره‌ها پرداخت.
رئیس مرکز شرق‌شناسی دانشگاه گرجستان، درباره تاثیر ساسانیان بر زبان گرجی گفت: در این دوره، صدها وام‌واژه از زبان فارسی وارد زبان گرجی شد؛ به‌طوری که می‌توان زبان گرجی را دانشنامه ریشه‌های واژگان فارسی میانه و پهلوی دانست. بخشی از این واژه‌ها در عصر ساسانی، مستقیما از زبان فارسی و بخشی از طریق ادبیات ارمنی وارد زبان گرجی شد؛ چراکه گرجیان بخشی از منابع مسیحی را از زبان ارمنی ترجمه کردند و چون این زبان بسیار متاثر از زبان پارسی پهلوی بود، قسمتی از وام‌واژه‌های فارسی نیز اینگونه وارد زبان گرجی شد.
این شرق‌شناس گرجی در زمینه تاثیر فرهنگی ایران بر گرجستان، همچنین یادآور شد که چندین معبد مهر و آناهیتا در این کشور کشف شده است و برخی کلیساهای قرن‌های چهارم تا هشتم میلادی در گرجستان، روی معابد مهر و آناهیتا بنا شده‌اند؛ بدین ترتیب که معابد مهر را با نام «سنت جرج» و معابد آناهیتا را با نام «حضرت مریم» به کلیسا تبدیل کردند.
وی همچنین اظهار داشت شماری از روایت‌های اسطوره‌ای ایرانی که در شاهنامه فردوسی نیز وجود دارد، چند قرن پیش از فردوسی، در متون گرجی ثبت شده و برجا مانده است.
الکساندر چولوخادزه با اشاره به اینکه حملات مغول و به‌ویژه تیمور لنگ به گرجستان، باعث نابودی بسیاری از آثار ترجمه‌شده از فارسی به گرجی شد، گفت: از این دوره، نثر موزون ویس و رامین در زبان گرجی به جا مانده است. ضمن اینکه شماری از واژگان فارسی نیز از طریق خان‌نشین‌های گنجه و شیروان (جمهوری آذربایجان امروزی) وارد زبان گرجی شد؛ زیرا گرجیان روابط بسیار نزدیک و ازدواج‌های سلطنتی با این دو خان‌نشین داشتند.
چولوخادزه عصر صفوی را دوره احیای فرهنگ ایرانی در گرجستان دانست و گفت: در این دوره، شاهنامه فردوسی بارها به زبان گرجی ترجمه شد و ادیبان گرجی هنگام ترجمه، گاه ادامه داستان‌های شاهنامه را نیز می‌ساختند و به آن می‌افزودند که این پدیده، در حوزه شاهنامه‌پژوهی بی‌نظیر است.
وی افزود: نقاشی و معماری گرجستان نیز تحت تاثیر معماری و نقاشی ایران در عصر صفوی بود.
چولوخادزه عصر افشاریان و زندیه را دوران کاهش نفوذ ایران در گرجستان و عصر قاجار را دوره قطع کامل روابط فرهنگی دو کشور نامید و گفت: پس از اشغال گرجستان توسط روسیه، گرجی‌ها به‌تدریج از فرهنگ شرقی و ایرانی جدا و ابتدا به فرهنگ روسی و از آن طریق به فرهنگ اروپایی جذب شدند.
وی درباره روابط فرهنگی دو کشور در عصر معاصر گفت: در سال ۱۹۱۸ میلادی و با تاسیس دانشگاه دولتی تفلیس، کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی و تاریخ ایران نیز در این دانشگاه ایجاد شد. در دو دهه نخست قرن بیست و یکم نیز با ترجمه‌های خوبی که از ادبیات کلاسیک و معاصر ایران انجام شد، در میان نسل جوان گرجی علاقه‌ای به ادبیات فارسی به وجود آمد. در همین دوره، تلاش‌های سفارت ایران و رایزنی فرهنگی ایران در گرجستان برای آموزش زبان فارسی را نیز شاهدیم که کمک فراوانی به مطالعات ایرانی کرده است.
منبع: ایرنا