میراث مکتوب- چهارمین اثر از مجموعۀ آثار مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب در بخش تاریخ و جغرافیا و بیست و چهارمین اثر از مجموعۀ رسائل این مؤسسه به انتشار رسالۀ انتقادی و طنز «زرندیّه» تألیف میرزا اسدالله یمین اسفندیاری (موفق السلطان) به کوشش رضا کردی کریم‌آبادی، اختصاص یافت.
زرندیّه نام رساله‌ای است به شیوۀ نقیضه‌نویسی و به تقلید از شیوۀ عبید زاکانی در موش و گربه که در پایان ر‌وزگار قاجاریه به دست یکی از صاحب‌منصبان آن دوره به نام اسدالله یمین، از خاندان معروف اسفندیاری مازندران، به نگارش درآمده است.
این کتاب جنبۀ طنز انتقادی دارد و موضوع آن فساد مالی مأموران جمع‌آ‌وری مالیات از تریاک در زرند از شهرهای شمالی ایالت کرمان است.
متن تاریخی رسالۀ زرندیه به زمانی مربوط می‌شود که سلسلۀ قاجار به دلیل بحران‌های اقتصادی و سیاسی پس از جنگ جهانی اول در سراشیبی سقوط قرار گرفته است.
هادی عالم‌زاده، کار نگارش پیشگفتار این اثر را بر عهده داشته است. کریم‌آبادی، مصحح اثر، نیز در مقدمه پس از پرداختن به پدیدآورندهٔ این رساله، از بدکرداری و دین‌باوری اسفندیاری‌ها سخن رانده و به کرمان و کشت تریاک و روند ممنوعیت آن (تریاک) پرداخته است.
وی در ادامه، رسالۀ زرندیه را براساس ارزش‌های تاریخی، ادبی و محتوایی بررسی کرده است. به اعتقاد مصحح، رسالۀ زرندیه از لحاظ ادبی در خور تحسین و توجه است و همان‌گونه که پیشتر اشاره شده دارای وجه تاریخی نیز میباشد.
از منظر نویسندۀ پیشگفتار راهگشا بودن مطالب این رساله در حوزۀ تاریخ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی امر‌وز هم می‌تواند سودمند باشد که همین امر به ارزش محتوایی این اثر می‌افزاید.
در بخشی از ابیات این رساله درباره حال ملال آقای رئیس تفتیش و مالیه ایالتی چنین می خوانیم:
با دلی پر ز درد و سوز و ملال/از فراق وجوه و افیانا
رو به درگاه قاضی‌الحاجات/ بنمود و بکرد زارانا
کای خدایا چه رنجها بردم/ تا نمودم من اختلاسانا
من زفقدان پول و این تریاک/ گیرم اسهال و هم ز حیرانا
می‌نمود او فغان و نوحه‌گری/ چون زنان در فقید طفلانا
ر‌وش تصحیح رساله، معرفی نسخه‌ها و شیوۀ تصحیح از دیگر مطالب بخش پیشگفتار است. به گفتۀ کردی کریم‌آبادی دو نسخه‌ای که شیخ آقابزرگ در الذریعه و پسرش احمد منزوی در فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی به آن اشاره کرده‌اند همان‌هایی هستند که اکنون در اختیار سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران هستند. نسخۀ دیگر از آقای پورداد است. نسخۀ پورداد که همچون دو نسخۀ دیگر، نام کاتب و محرر آن دانسته نیست، ظاهراً به وسیلۀ خود موفق السلطان، به شمس‌الدین واعظ تهرانی (با نام‌خانوادگی جدید پورداد) پیشکش شده است.
۲۷ صفحۀ بخش دوم کتاب متن رسالۀ زرندیه را در بردارد و از صفحهٔ ۳۱ تا ۵۷ پیوست این رساله به خط اصلی است. نمایه بخش پایانی رسالۀ زرندیه میباشد که مشتمل بر نام کسان، جای‌ها و کتاب‌ها است.
رسالۀ «زرندیّه» سیصد و سی و چهارمین اثر از مجموعۀ آثار مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب است که با مشارکت دانشگاه آزاد اسلامی واحد زرند به چاپ رسیده است.
علاقه‌مندان به تهیۀ نسخۀ چاپی رسالۀ «زرندیّه» می‌توانند با واحد فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، با شمارۀ 02166490612 داخلی 105، تماس حاصل نمایند و این اثر را به قیمت ۲۶ هزار تومان خریداری کنند.
علاقه‌مندان به خرید نسخۀ الکترونیک این اثر نیز می‌توانند در آیندۀ نزدیک آن را از سایت فروشگاه منشورات مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب تهیه کنند.
مریم مرادخانی