میراث مکتوب – در هفدهمین شماره سالنامه دنیا ـ که یکى از با ارزش ترین منابع تاریخ معاصر ایران است ـ در سال 1340 خورشیدى مقاله اى تحت عنوان «یادى از مجلس اول» به قلم سید حسن تقى زاده نماینده دوره اول مجلس شوراى ملى، به رشته تحریر درآمد که بسیار جالب و خواندنى است.
خاطرات نقل شده از زبان تقى زاده به این دلیل ارزشمند است که ایشان خود از نقش آفرینان مهم مجلس اول و حتى از مبارزان مشروطه خواه و متحصنان سفارت انگلیس بوده است؛ همچنین مطالعه این خاطره، بر این ادعا و تصور که اکثر اسناد مشروطه و اولین دوره قانون گذارى در جریان به توپ بسته شدن مجلس شوراى ملى (2 تیر 1387)، به علت ویرانى ساختمان از بین رفت یا به علت آتش سوزى، خاکستر شد، خط بطلان مى کشد. از گفته هاى مستر الدرید، رئیس بانک شاهى و شاهد عینى رویدادهاى آن ایام، پیداست که تمامى اسناد اولین دوره مجلس شوراى ملى، داخل گونى هایى ریخته شد و توسط قزاقها و مخالفان مشروطه به سفارت انگلیس تحویل داده شد. حال بعد از این انتقال چه بر سر این گونى هاى محتوى اسناد آمده است و چگونه اسناد مربوط به مجلس ایران، از منزل یا آرشیو شخصى برخى از مقامات انگلیس مانند مستر الدرید سر در آورده است، هنوز اطلاع دقیقى در دست نیست.
آنچه در برخى از کتابها و مقالات تاریخى تاکنون انعکاس یافته، این است که اغلب اسناد مشروطه و مجلس اول در واقعه به توپ بسته شدن یا آتش سوزى از بین رفته است؛ امرى که به صحت و درستى آن با توجه به اظهارات مستر الدرید انگلیسى و اسنادى که او پس از چهل سال از به توپ بسته شدن مجلس مسترد نموده است، به شدت خدشه وارد کرده است. بنابراین جا دارد این مسئله مورد تحقیق و پژوهش جدىتر تاریخ پژوهان قرار گیرد.
متن کامل این مقاله که توسط منوچهر نظری در شماره 24 پیام بهارستان منتشر شده است اینجا بخوانید.