میراث مکتوب- سمیه نوروزی، مدرس دانشگاه، با بیان اینکه محبوبیت خیام به سبب رباعیات اوست اظهار کرد: اشعار خیام برای بار اول توسط شاعر انگلیسی به نام (ادوارد فیتزجرالد) ترجمه شد و این امر موجب شد وی از شهرت جهانی برخوردار گردد. خیام شاعری است تمام‌عیار که رندانه با نبوغ و استعداد شاعری خود توانسته شاهکاری را خلق کند که تنها در قالب دو بیت به‌صورت کوتاه و خلاصه افکار فلسفی و حکمی خود را بیان کند و به همین دلیل از شهرت جهانی برخوردار شد.
وی اظهار کرد: غیاث‌الدین ابوالفضل عمر بن ابراهیم مشهور به خیام نیشابوری، حکیم، فیلسوف، ریاضی‌دان و شاعر نامدار ایرانی است که در قرن پنجم می‌زیست. وی در نیشابور متولد شد و بیشتر عمر خود را در این دیار گذراند. وی در دوران جوانی به یادگیری علوم مختلف پرداخت و به علت تلاش و نبوغ زیادی که داشت از فیلسوفان، منجمان و ریاضیدانان مشهور دوران خود شد.
نوروزی افزود: مهم‌ترین اثر خیام دیوان رباعیات اوست که شاهکار بی‌نظیر او در عرصه شعر و ادب فارسی محسوب می‌شود، موضوع و درون‌مایه اغلب رباعیات خیام بر ناپایداری دنیا، بی‌اعتباری روزگار، یادآوری و غنیمت شمردن فرصت‌هاست. او با دید فلسفی خویش، جهان را گذرا و فانی درمی‌یابد و انسان را قابل بازگشت نمی‌داند و به همین سبب بیان می‌کند: باید زندگی را غنیمت شمرد و خوش بود.
وی تصریح کرد: رباعیات خیام بسیار ساده، روان و درعین‌حال دربردارنده مفاهیم فلسفی و حکمی است. کلامش به‌دوراز هرگونه سختی و پیچیدگی است درواقع رباعیات خیام چکیده ذهن فلسفی و زبان شعری اوست. خیام به سبب شهرت و محبوبیتی که داشت موردتوجه بسیاری از دانشمندان و فیلسوفان زمان خود قرار گرفت تا جایی که القاب و عناوینی همچون حجِه الحق، امام خراسان و فیلسوف عالمین گرفت.
جایگاه علمی خیام
این مدرس دانشگاه بیان کرد: نکته بسیار مهم و قابل‌توجه این است که خیام تنها شاعر مشهور ایرانی است که در روزگار خود ازنظر علمی و فلسفی جایگاه بالایی دارد زیرا در علومی چون فلسفه، ریاضی و نجوم آگاهی بالایی داشت و یکه‌تاز میدان بود.
وی با اشاره به اینکه خیام شاعر چندوجهی بود، خاطرنشان کرد: خیام با تبحری که در علوم مختلف داشت آثار متعددی از خود به یادگار گذاشته است. ازجمله آثار وی درزمینهٔ فلسفه رساله وقوع خیر و شر و رساله علم کلیات وجود است. همچنین رساله جبر و مقابله مهم‌ترین اثر او در علم جبر است. در علم ریاضی هم رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس از دیگر آثار خیام هست. یکی دیگر از آثار خیام نوروزنامه است که خیام با زبانی ساده و نثری روان به توصیف آداب‌ورسوم ایرانیان خصوصاً عید نوروز پرداخته است.
نوروزی درباره فعالیت‌های مهم و ارزشمند خیام نیشابوری درزمینه تهیه گاهشمار ایرانی، یادآور شد گفت: از لحاظ تاریخی روزگار خیام معاصر با جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی بود. ازآنجایی‌که وی در علم نجوم و اخترشناسی مهارت بسیار و شهره خاص و عام بود، موردتوجه و عنایت ملکشاه سلجوقی قرار گرفت و به دعوت وی به اصفهان رفت و مدیریت و سرپرستی رصدخانه اصفهان به او واگذار شد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: وی درزمینه نجوم تدوین گاهشمار ایرانی را انجام داد و با همکاری گروهی از دانشمندان و منجمان معاصر خود به اصلاح تقویم ایرانی پرداخت و ازآنجاکه این کار به خواسته ملکشاه سلجوقی انجام شد به تقویم جلالی معروف گشت و برجسته‌ترین اثر خیام در علم نجوم تقویم جلالی است.
خیام شاعری خردگرا
این مدرس دانشگاه پیام نور خیام را از بزرگ‌ترین سخنوران شعر و ادب فارسی برشمرد و بابیان تفکر و اندیشه وی تصریح کرد: اساس تفکر و اندیشه خیام بر چرایی و چگونگی هستی و نیستی و سرنوشت انسان است که این نگرش و جهان‌بینی در رباعیات او آمده است. درواقع می‌توان گفت مقصود اصلی خیام از طرح این پرسش‌ها، ایجاد چالش‌هایی در ذهن خواننده است و می‌خواهد با این هدف مخاطب خود را پیوسته به تفکر و تأمل مجبور کند زیرا همچون شاعران پیشین خود، فردوسی و ناصرخسرو خردگرا است و اساس آموزه‌های اخلاقی، اجتماعی و فلسفی او بر اساس احترام به خرد است.
وی افزود: جهان‌بینی خیام بر اساس تفکر اعتزالی است و او ازجمله شاعرانی است که به حتمی بودن قضا و قدر و عدم اختیار انسان در سرنوشت خویش معتقد است و این حیث نظام فکری و اعتقادی خیام با شاعران پیشین خود چون فردوسی و ناصرخسرو یکسان است.
نوروزی در پایان گفت: این رباعی خیام بیانگر اندیشه اعتزالی اوست که می‌گوید: نیکی و بدی که در نهاد بشر است/ شادی و غمی که در قضا و قدر است/ با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل/ چرخ از تو هزار بار بیچاره‌تر است، در واقع در اینجا تأکید خیام برعقل‌گرایی است و اعتقاد به حتمی بودن قضا و قدر و عدم اختیار انسان است.
منبع: ایسنا