میراث مکتوب- «رقیه آقابالازاده»، پژوهشگر تاریخ و یکی از گردآورندگان کتاب «خاطرات روزانۀ شاهزاده حسینقلیمیرزا سالور» (عمادالسلطنه)؛ ۴ رجب ۱۳۲۲ الی ۴ رجب ۱۳۲۸» گفت: عمادالسلطنه روزنامۀ خاطرات داشت که خاطراتش را روزانه یادداشت میکرد. عمادالسلطنه و عینالسلطنه از حدود دوازده سالگی تحت حمایت پدرشان شروع به نگارش روزنامه کردند. از آن زمانی که پدر عمادالسلطنه حاکم همدان بود تا چند هفته قبل از درگذشت پدر، او همراهاش بود و آن خاطرات را مینوشت. این کتابچهها حدود ۴۸ مورد است که از این تعداد تقریباً چهل کتابچه در دسترس پژوهشگران قرار دارد اما چندتایشان مربوط به سالهای ۱۳۱۳ و ۱۳۱۴ و ۱۳۲۴ (سال مشروطه) در دسترس پژوهشگران قرار ندارد.
او افزود: از این مجموعه تاکنون ۲۸ کتابچه در قالب ۵ جلد کتاب به چاپ رسیده است و بقیه هم در دست انتشار قرار دارد که در سالهای آتی به طبع خواهد رسید.
این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: اگر بخواهم دربارۀ محتوای این روزنامۀ خاطرات شرحی بیان کنم باید بگویم، چون توسط خود عمادالسلطنه و روزانه نوشته شده است، احساسات روزانهاش را نسبت به وقایعی که اتفاق افتاده در لابهلای خاطرات میبینیم. خاطرات سیاسی او کم ولی مملو از اطلاعات اجتماعی، فرهنگی یا حتی اقتصادی است. عمادالسلطنه فرد فرهیختهای بود و با اینکه به دارالفنون نرفته بود اما با حمایت عضدالدوله مطالعۀ زیاد داشته است.
آقابالازاده در شرح بیشتر کتاب افزود: هم عمادالسلطنه و هم برادرش زبان فرانسه را آموخته بودند و روزنامهها را به زبان فرانسه و انگلیسی میخواندند. او در دورۀ جنگ جهانی اول تمام اطلاعاتی را که در رابطه با جنگ به خواننده میدهد، از روزنامهها مینویسد. گفتنی است او مشترک برخی از روزنامهها اشتراک بود و از روزنامههای پاریس و روزنامههای دیگری که وارد ایران میشدند، این خاطرات را نوشته است.
او افزود: عمادالسلطنه دستی به قلم هم در حوزۀ داستاننویسی و تئاتر و هم در حوزه هیئت و نجوم داشت. چندین کتاب از او باقی مانده است ولی در حال حاضر به بسیاری از آنها دسترسی نداریم، یعنی نمیدانیم وجود دارند یا خیر.
این محقق تاریخ افزود: کتاب «خاطرات روزانۀ شاهزاده حسینقلیمیرزا سالور» (عمادالسلطنه) مملو از دادههای اجتماعی و فرهنگی است و اطلاعات بسیار خوبی مربوط به دورۀ پرماجرای تاریخ سیاسی ایران از اواخر دورۀ ناصری، دورۀ مظفری، محمدعلیشاه و احمدشاه یعنی دورۀ بحران مالی، مشروطه، جنگ جهانی اول و نوسانات شدید اقتصادی به خواننده میدهد. در مجموع میتوان گفت عمادالسلطنه فردی با فرهنگ و اهل مطالعه بود که عنوان کتابهایی را که خواند و یا ترجمه کرد، در خاطراتاش ذکر کرده است. او در روزنامۀ خاطراتاش جشنها، بار عام و بارخاص شاهان، تعزیه، عزاداری و شبیهخوانی و… را شرح داده است.
کتاب «خاطرات روزانۀ شاهزاده حسینقلیمیرزا سالور» (عمادالسلطنه)؛ ۴ رجب ۱۳۲۲ الی ۴ رجب ۱۳۲۸» به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی)، رقیه آقابالازاده، مریم سالور و شقایق فتحعلیزاده، در ۷۳۰ صفحه، با شمارگان هزار نسخه و به بهای ۷۷۰ هزار تومان از سوی نشر تاریخ ایران منتشر شده است.