میراث مکتوب- «ذکر سلاطین کرمان (برگرفته از مجلدات سوم و چهارم تاریخ وصاف)» نوشتۀ ادیب شهاب‌الدین عبدالله شیرازی با شرح و توضیح مهرداد دبستانی (درگاهی) از سوی مرکز کرمان‌شناسی و با همکاری بنیاد ایران‌شناسی راهی بازار نشر شد.
دبستانی در مقدمۀ خود به علاقه‌مندان تاریخ کرمان می‌گوید که این کتاب از مجلدات سوم و چهارم کتاب «تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار» که نام آن جهت اختصار در طول زمان به تاریخ وصّاف شهرت یافته، گرفته شده است. به گفتۀ وی، این اثر از بازماندگان سلاطین دیالمۀ آل‌بویه آغاز می‌شود و سلاطین سلجوقی و قراختائیان را در بر‌می‌گیرد و تا زمان سلطنت بایدوخان مغول ادامه دارد.
در ادامۀ مقدمۀ دبستانی چنین می‌خوانیم: «در دورۀ سلطه مغولان، سلاطین کرمان با تأیید و نظارت پادشاهان مغول در کرمان سلطنت می‌کردند. مؤلف کتاب، ادیب‌الدین شهاب‌الدین نیز در عصر مغولان می‌زیسته و مأخذ راقم این سطوح چاپ سنگی است که به سال ۱۲۹۶ در بمبئی طبع شده؛ یعنی پیش از چاپ تاریخ جهانگردی جوینی و در آبان ۱۳۳۸ به سرمایۀ کتابخانۀ ابن‌سینا و کتابخانۀ جعفری تبریزی در چاپخانۀ افست رشدیّه عیناً نسخه‌برداری شده است و از آن چاپ افست به عمل آمده است».
وی ادامه می‌دهد: «با آن‌که علامه قزوینی در مقدمۀ تاریخ جهانگشای جوینی تلویحاً آن را تأیید نموده، معهذا مثل همه چاپ‌های سنگی که از ابتدا شخصی خوشنویس آن را دستنویس می‌نموده، در بعضی موارد از سهو و اشتباه برکنار نیست».
دبستانی در این اثر و در بخش نخست کتاب به ذکر سلاطین کرمان پرداخته و آن را از خیانت و عهدشکنی بهرام بن لشکرسان آغاز کرده است. سلطنت قارود در کرمان و فتح جزیرۀ عمّان توسط قارود و همچنین منضم شدن فارس به کرمان در عهد قارود ادامۀ این بخش است.
لشکرکشی ملکشاه به کرمان و سلطنت براق حاجب در کرمان و نیز درآمدن ترکان خاتون به نکاح براق حاجب از دیگر مطالبی است که در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.
سلطنت مجدد قطب‌الدّین، سرانجام رکن‌الدّین، سلطنت ترکان خاتون در کرمان و سلطنت سیورغتمش عناوینی است که به سرگذشت دیگر سلاطین کرمان اختصاص یافته است.
در بخش‌هایی از «سلطنت ترکان خاتون» چنین آمده است: «بعد از قطب‌الدّین، ترکان که کاملۀ مُلک و کافلۀ عصر بود، بر سایر سلطنت تَمَکُن یافت و به تدبیر مصالح مُلک و تمشیت مهمّات خلایی مردوار قیام نمود و به پنج گز مقنعه که بر تاج سلاطین رجحان داشت، چهارم سوی کشوری که بر دبدبۀ سه گانه‌اش گوش آفاق را مُطَنّن داشته بود، محفوظ و محروم گردانید و دائم خدمات و عُراضات به حضرت خانان متوالی داشتی و به التفات نظر پادشاهان مخصوص بودی و از قطب‌الدین دو پسر ماند، حَجّاج و سورغتمش و دو دختر، ترکان و پادشاه خاتون».
علاقه‌مندان تاریخ کرمان در ادامۀ مطالعۀ این اثر مطالبی دربارۀ تاریخ این شهر را از جلد چهارم تاریخ کرمان با عنوان «تجزیة الامصار» از نظر می‌گذرانند. سلطنت محمدشاه در کرمان، انتصاب عبدالله بن محمد البیساری به جای محمّد شاه، یاری حکمران شیراز به وسیلۀ ملوک اطراف، تغییر نظر ساداق بیگ، اوصاف محمودشاه و شرح صحنۀ جنگ در کنار مطالبی دربارۀ ایام محاصرۀ کرمان و فتح کرمان و کشتن محمودشاه و یارانش توسط ساداق بیگ و سلطنت قطب‌الدین از نژاد سلاطین کرمان پایان‌بخش بخش نخست «سلاطین کرمان» است.
ذیل عنوان ایام محاصرۀ کرمان آمده است: «بر این‌گونه روزها و ماه‌ها چون بر صلایۀ یَشم رنگ فلک صبح غالیه‌سای ترکیب مثلّث را زعفران خورشید ساییدن گرفتی تا وقتی که طلایه شام گرد لشکرگاه آفاق درآمدی محاصره و مکابره از اندرون و بیرون برقرار بودی و مراکضت و مناهضت و مشاحنت و مخاشنت روزافزون
حَیثُ‌الدُجَیَ النّقعُ وَ البیضُ الصّوارِمُ وَار. اُسدُ الفَوارِسُ وَ الخَطّیـ‌ــّاَ الاُجُمِ
لشکر ساداقی به ترادف وَ خز و حرب ایشان را هزیم و کلیم و حسیر و کَسیر می‌راندند و بر مشارکت دایم مصابرت می‌نمود و از طرفین قتلی تمام می‌رفت. عَلی همه الحالات، گاه به زبان استقیاس و ابساس و گاه به سنان وعید و بأس، محمودشاه را تأمینی و ترکیبی کار می‌بستند، باشد که بی‌تخریب بُلدان و تعذیب قطّان آن کار فیصلی پذیرش و عقدۀ عاقل مبهم از پای خیال آن مظلومان ظالم‌نهاد گشوده شود».
معنی لغات و ترکیبات و تعبیرات، معنی عبارات عربی و معنی اشعار عربی و فهرست اعلام عناوین دیگر این اثر است.
«ذکر سلاطین کرمان (برگرفته از مجلدات سوم و چهارم تاریخ وصاف» با شرح مهرداد دبستانی (درگاهی) به قیمت بیست هزار تومان از سوی مرکز کرمان‌شناسی و با همکاری بنیاد ایران‌شناسی منتشر شده است.
مریم مرادخانی