میراث مکتوب – دیوان سها که شامل قصاید، غزلیات، رباعیات، مقطعات، مثنوی و یک مخمّس و با ویژگی‌های سبک بازگشت ادبی است، از آثار محمدتقی خان سهای شیرازی، شاعر قرن سیزدهم و شامل حدود 2800 بیت است.
وی از کسانی بود که در دوران حکومت فتحعلی‌شاه قاجار، در خدمت حسنعلی میرزای شجاع السّلطنه به مقام خانی رسید.
این دیوان از نسخ خطی قرن سیزدهم هجری، دارای ویژگی‌های سبک دوره بازگشت ادبی و اثر محمدتقی خان شیرازی است. وی بنابر نوشته ابتدای هر دو نسخه دیوان، به خان سها ملقب بوده است. شاعر سروده‌های خود را با تحمیدیه شروع می‌کند و سپس حضرت رسول (ص) را نعت کرده و بعد به مدح امیرالمومنین علی (ع) می‌پردازد. عشق و علاقه سها به این امام بزرگوار، در سرتاسر دیوان خودنمایی می‌کند. در بخش غزلیات، رباعیات و مقطعات هم به نعت حضرت پرداخته است و در بخش مثنوی‌ها، در قسمت نتیجه‌گیری از قصه‌ها، علت نجات آدمی را توسل به ائمه اطهار بیان می‌کند.
در میان قصاید او، نعت حضرت عباس، حضرت علی اکبر، خیمه گاه و حجله گاه حضرت قاسم دیده می‌شود که از فحوای متون بر می‌آید که او سفری به کربلا داشته و احیاناً قصیده‌های یاد شده را بعد از رؤیت مکان‌های مذهبی این شهر سروده است.
خان سها از خود و منصبش حرفی نزده است اما در میان اشعار او سروده‌های مدحی یا سفارشی دیده می‌شود که نشان می‌دهد، گفته دیوان بیگی در حدیقه الشعرا مبنی بر رابطه‌ی وی با دربار محلی قاجاریه تا قبل از زمان محمدشاه صحیح است.
حجم غزلیات در دیوان وی از همه‌ی قالب‌های شعری بیشتر است و استفاده از اغلب حروف برای قافیه در غزل، گاهی ضعف تألیف‌هایی پدیده آورده است. همچنین استفاده از کلمات مهجور از دیگر ویژگی‌های شعر اوست.
از دیوان سها دو نسخه خطی موجود است:
1- کتابخانه مجلس – نسخه اساس به شماره 1000 که در 248 صفحه، قطع خشتی باریک، به طور متوسط در هر صفحه 14 بیت، دارای جلد تیماجی گل و بوته دار و کاغذ نخودی فرنگی و خطّ نستعلیق متوسط است.
2- کتابخانه آستان قدس- به شماره 36426 در 172 صفحه، قطع خشتی ، به طور متوسط در هر صفحه 12 بیت، دارای جلد تیماجی ماشی، کاغذ نخودی فرنگی و خطّ شکسته نستعلیق است.
تقدم نسخه، کامل‌تر بودن آن، و افتادگی‌های فراوان حروف و کلمات در نسخه استان قدس از دلایل انتخاب نسخه مجلس به عنوان نسخه اساس کار مصححان بوده است.
فهرست مطالب کتاب به این قرار است:
دیباچه
قصاید
غزلیات
رباعیات
مثنوی ها
مقطعات
یادداشت‌های دیوان
واژه نامه
فهرست منابع
فهرست آیات و احادیث
فهرست کتب
فهرست اشخاص
این کتاب به تصحیح و تحشیه حسین مسجدی و مهدیه اسدی در 256 صفحه از سوی انتشارات نوید شیراز در شیراز در سال 93 منتشر شده است.
منبع: بساتین