میراث مکتوب- دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در یادداشت تازۀ خود گزارشی از سفرش همراه با دکتر مجدالدین کیوانی به زاهدان و دیدار از مراکز علمی و فرهنگی آن دیار ارائه کرده است. متن این یادداشت را در ادامه می‌خوانید.
روز پنجشنبه شانزده دی‌ماه 1400 پس از بازديد از کتابخانه عمومی زنده‌یاد استاد کامبوزیا با رئیس دانشگاه سیستان و بلوچستان دکتر غلامرضا رضایی ملاقات داشتیم. این جلسه در واقع دیدار اولین رئیس دانشسرای عالی زاهدان یعنی دکتر مجدالدین کیوانی از آن دانشگاه بود که از سال ۵۳ تا تیرماه ۵۷ رئیس این مرکز علمی آموزشی بودند. این دانشسرا پس از انقلاب به دانشگاه تربیت معلم تغییر نام یافت و چندسال بعد هم در دانشگاه سیستان و بلوچستان ادغام شد.
در این نشست که با حضور معاونان و مسئولان دانشگاه برگزار شد، رئیس دانشگاه از فعالیت دانشگاه‌های متعدد آزاد و پیام‌نور و ولایت و … و دو مجتمع آموزش عالی غیرانتفاعی تفتان و هاتف خبر داد. وی همچنین پیشنهاد عقد تفاهم‌نامه با مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب برای کمک به دانشجویان برای تحقیق پایان‌نامه‌ها و برگزاری همایش‌های علمی را نیز مطرح کردند. ناهار هم میهمان ایشان بودیم و رسم میهمان‌نوازی را به نحو شایسته‌ای ادا نمودند و ما را رهین لطف و محبت خود ساختند.
بعد از ظهر به دعوت دکتر محمدرضا بهاری رئیس باصفا و خوش‌ذوق انجمن شعر و ادب زاهدان به اداره کل ارشاد اسلامی رفتیم و با بیش از چهل تن از شاعران جوان و میانسال و پیش‌کسوت دیدار و گفت‌و‌گو کردیم و از اشعار آنها بهره بردیم. موضوع اشعار از تعزیت شهادت یاس نبوی حضرت زهرا سلام‌الله علیها و مدح و گرامی‌داشت یاد شهیدِ سعید سردار سلیمانی گرفته تا شعر درباره جانباختگان سقوط هواپیمای اوکراینی و دغدغه‌ها و دردهای فرهنگی و اجتماعی شهر بود؛ همراه با شعرخوانی به گویش سیستانی و زبان بلوچی که همه حکایت از ذوق و علاقه سرشار این مردم شریف ایران‌دوست به شعر و ادب پارسی داشت. شاعری نیز ترجمه قرآن را به نظم کشیده بود و در مرحله رفع اشکالات بود و بنده قول مساعد دادم که برای اخذ مجوز او را راهنمایی و همراهی کنم. در پایان بنده با اهدا کتاب خلاصة الاشعار بخش کرمان و نواحی به جناب دکتر بهاری رئیس انجمن، دو شاعر عهد صفوی اهل سیستان یکی عاشقی سیستانی و دیگری قاضی احمد لاغری را معرفی کرده و از حضار تقاضا کردم اگر از منابع خطی حوزۀ سیستان و بلوچستان اطلاعی دارند، ما را مطلع سازند تا امکان تحقیق و تصحیح و چاپ آنها را فراهم آوریم.
سپس آقای دکتر بهاری لوح تقدیری که آقای حسین مسگرانی، رئیس اداره ارشاد اسلامی زاهدان، برای اهدا به بنده و دکتر کیوانی مرحمت کرده بودند، قرائت و به حقیر و به استاد کیوانی اهدا نمودند. البته جناب مسگرانی به دلیل مسافرت در جلسه امکان حضور نداشتند.
پس از این جلسه، به دعوت شاگردان پنجاه سال قبل دکتر کیوانی، عازم مجتمع تفریحی و گردشگری بَراسان (به زبان بلوچی یعنی برادران) شدیم و با جمع کثیری از دوستان قدیمی استاد کیوانی دیدار کردیم که با دیدن آنها، یاد این شعر حافظ افتادم:
حضور خلوت انس است و دوستان جمعند
و ان یکاد بخوانید و در فراز کنید
همدلی و صفا و صمیمت بین همشریان سیستانی و بلوچستانی، شعف‌انگیز و شو‌ق‌آفرین بود.
نه کسی از برتری قومی دم می‌زد و نه احدی سخنی از شیعه و سنی بودن دیگری. زبان فارسی و فرهنگ و دین مشترک، حلقه اتصال دلهای این مردم است که برای بنده دلپذیر و قابل تحسین بود. شاگردان و دوستان دکتر کیوانی که در دانشسرای عالی زاهدان با هم تحصیل کرده بودند و هر یک در کسوت مقدس معلمی و دبیری و استادی در گوشه‌ای تدریس کرده و بعضا” بازنشست شده بودند، پروانه‌وار گرد ایشان حلقه زدند. برخی به طور تصویری از سوئد و هلند و امریکا و شهرهای دیگر ایران با استاد خود سلام و احوال‌پرسی و ابراز احساسات می‌کردند. من نیز این شعر سعدی را خواندم که:
دیدار یار غائب دانی چه ذوق دارد؟
ابری که در بیابان بر تشنه‌ای ببارد
و یادی کردم از مرحوم روح‌الامینی مردم‌شناس شهیر کرمانی در سفری که سال هفتاد و پنج در پاریس در معیت استاد خالقی مطلق و زنده‌یاد باستانی و … در خدمتشان بودیم و با گویش شیرین کرمانی بیتی سرودند که بر دل من نشست که:
در سمینار و مجلس ترحیم
می‌توان دید دوستان قدیم
در این محفل اخوانی، لحظات بیادماندنی از تقدیر و تجلیل از یک استاد را با میهمان‌نوازی مهرآمیز اهالی شریف سیستان و بلوچستان دیدم و لذت بردم و خدای را سپاس گفتم که در گوشه و کنار این کشور چه نیک‌مردان قدرشناسی یافت می‌شوند که چه زیبا معلم ۵۰ سال پیش خود را چنین ارج می‌نهند و بر صدر می‌نشانند و دست او را می‌بوسند.
روز پنجشنبه برغم تعطیلی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، به لطف ریاست فرهیختۀ آن جناب قاسم سیاسر که محبوب اهالی نیز هستند و اهل قلم، به همراه استاد کیوانی، دکتر بهاری و آقای حق‌شناس، از سازمان دیدن کردیم. دکتر هدی عربزاده، عضو هیئت علمی دانشگاه ایرانشهر، و برخی شاگردان کارشناسی ارشد آن دانشگاه هم حضور داشتند و در نشستی دوساعته به سؤالات دانشجویان پاسخ گفتیم. دکتر کیوانی از تجربیات خود در نویسندگی و ترجمه گفت و از دغدغه‌هایش در مجله‌نگاری و مقاله‌نویسی. سپس بنده گزارشی از فعالیت‌های مؤسسۀ میراث مکتوب ارائه کردم و به سؤالات دانشجویان پاسخ دادم. آقای سیاسر دربارۀ اهمیت گویش سیستانی و همزیستی برادرانه دو قوم سیستانی و بلوچستانی توضیحاتی دادند و در مورد گویش بلوچی گفتند: زبان بلوچی به شاخه غربی خانواده زبان‌های هند و ایرانی تعلق دارد و نزدیک‌ترین زبان زنده دنیا به زبان پهلوی باستان است. زبان‌شناسانی که پژوهش درباره زبان پهلوی را وجهه همت‌شان کرده‌اند، برای بررسی زبان پهلوی و روشن کردن زوایای پنهان این زبان کهن از زبان بلوچی بسیار بهره گرفته‌اند. بلوچ‌ها با حفظ زبان بلوچی بخش پراهمیتی از میراث و فرهنگ کهن ایرانی را تا امروز حفظ کرده‌اند. در ادامه بنده یک‌‌نسخه لوح فشردۀ آثار مؤسسه و یک نسخه کتاب موسیقی‌شناخت تحقیق و تألیف خود را به کتابخانه ملی اهدا کردم. در پایان از بخش‌های مختلف کتابخانه دیدار کردیم. در بخش خطی این کتابخانه حدود ٨٤ نسخه خطی نگهداری می‌شود که قدیمی‌ترین نسخه خطی موجود در آن با عنوان «الرقاق» در علم حدیث مورخ 706 قمری است. در بخش اسناد بیش از شش میلیون سند نگهداری و به مرور فهرست‌نویسی می‌شود. بخش چاپی این کتابخانه نیز بیش از بیست هزار نسخه در خود جای داده است. در بخش کتابخانه زنده‌یاد سیاوش پرواز بیش از ۵۰ هزار کتاب موجود است که با وصیت آن مرحوم به کتابخانه سازمان اهدا شده و از غنائم این استاد است و مطمئنم بسیاری از کتاب‌های ایشان را در ایران هم ممکن است نتوان پیدا کرد. بخش کتابخانه دکتر ایرج افشار سیستانی نیز مشتمل است بر شش هزار کتاب به همراه الواح و تندیس‌های تقدیری که از جانب ایشان اهدا شده است. نکته جالب توجه این بود که از مسئول کتابداری خواستم “میراث مکتوب” را در سامانه داخلی بازکاوی و جست‌و‌جو کند. گزارش وی چنین بود که در کتابخانه مرحوم پرواز صد و پنج عنوان از کتاب‌های میراث مکتوب تا سال هشتاد و شش، که گویا سال فوت آن مرحوم بوده، وجود دارد که نشان‌دهنده علاقه وی به منشورات میراث مکتوب بود. اما در بین کتاب‌های کتابخانه فقط پنج عنوان موجود بود و این نکته بدین معناست که در طول سالیان گذشته تقریبا” هیچ کتابی از کتاب‌های خریداری شده از سوی هیئت خرید کتاب، به این کتابخانه ارسال نشده است.
عشق و شیدایی سیاوش پرواز به مطالعه و خرید و جمع و نگهداری کتاب، قابل ستایش و اقدام او بی‌نظیر بوده است. من در ایران سراغ ندارم کسی با این حجم وسیع کتاب‌های ارزشمندی به زبان‌های مختلف و منابع سودمندی چون ایرانیکا، آمریکانا و … را خریداری و در کتابخانه شخصی خود حفظ کرده باشد. روحش شاد و یادش گرامی که کتاب‌های گرانسنگ او در کتابخانه زاهدان پرتوافکن دانش و فضیلت شده است.
به قول سعدی علیه‌الرحمه:
دولت جاوید یافت آن‌که نکو نام زیست
کز عقبش ذکر خیر زنده نام را
دکتر ایرانی، دکتر غلامرضا رضایی رئیس دانشگاه سیستان و بلوچستان، دکتر مجدالدین کیوانی
