میراث مکتوب – بزرگداشت استاد نامدار دانشکدة ادبیات دانشگاه تبریز و حافظ‌پژوه برجسته، مرحوم دکتر منوچهر مرتضوی، روز گذشته 30 مهر در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.
خدمات آذری زبان ها به زبان فارسی
در ابتدای مراسم دکتر مهدی محقق ضمن عرض تسلیت پیرامون درگذشت آیت‌الله مهدوی کنی گفت: ایشان کوشش برای فرهنگ این کشور کردند.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه افزود: انجمن تاکنون برای بیست نفر از اساتید و علمای خطه آذربایجان که به زبان و ادب فارسی خدمت کرده‌اند مراسم بزرگداشت برگزار نموده است. وی از جمله این افراد از آیت‌الله شیخ محمدعلی مدرس تبریزی خیابانی یاد کرد که فرهنگ‌های ارزنده نوبهار، بهارستان و نگارستان را به زبان فارسی نگاشت. همچنین کتاب قاموس‌المعارف را در سه جلد تألیف کرد که جلد دوم این کتاب که شامل 45 هزار مدخل در لغت و اصطلاحات دینی و فلسفی و کلامی و ریاضی و نجومی است با دو مقدمه از من و علیرضا سبحانی منتشر شد. یک فصل دستور زبان فارسی نوشته اند با کوشش حمیده حجازی به چاپ رساندیم و در کنگره تبریز عرضه کردیم.
دکتر محقق استاد مرتضوی را استادی برجسته در تاریخ و ادبیات برشمرد که آثار متعددی از ایشان به چاپ رسیده است.
وی در خاتمه افزود: ما خود را ملزم می‌دانستیم که این مجلس را تشکیل بدهیم تا کسانی که با او آشنا بودند در این جا جمع شوند و ذکر خیری از ایشان به میان بیاوریم.
مرد ادب ایران
موسوی بجنوردی سخنران دیگر این مراسم بود. وی استاد مرتضوی را از چهره‌های بسیار محبوب و مرد ادب ایران برشمرد و گفت: نام وی همیشه در این کشور جاودان است.
رئیس مرکز دایره‌المعرف اسلامی دکتر مرتضوی را استادی متبحر در ادب فارسی معرفی کرد که آثار گرانبهایی پدید آورد.
وی در ادامه افزود: این استاد فرزانه در ضمن چهره مظلومی هم بود. او حتی در قبیله خود تا حدودی مورد ستم قرار گرفت. به این دلیل که او با تفکر علمی و با حق گویی توانست در برابر کج اندیشی و سوء فهم‌هایی که در بین گروه اندکی وجود داشت بایستد و از انصاف علمی خارج نشود.
بجنوردی درباره نحوه اهدای کتابخانه مرحوم مرتضوی به دایره‌المعارف بزرگ اسلامی گفت: ایرج مرتضوی که به لحاظ اخلاق و چهره شبیه پدر و استاد دانشکده‌ای در پاریس هستند، مجموعه کتابخانه استاد را به مرکز دایره المعارف هدیه کردند. مجموعه هایی که در مرکز است به 82 مجموعه اهدایی رسیده است و من تقریبا این اقبال را بی سابقه می‌دانم، مدت 8 سال کتابخانه ملی بودم و ندیده‌ام که علما چنین استقبالی را از اهدای کتاب داشته باشند.
وی در ادامه افزود: مجموعه استاد مرتضوی با چنین اعتقاد و با توصیه ایرج افشار و با همت ایرج مرتضوی به مرکز آمد که سه هزار دویست جلد بود.
بجنوردی در پایان تقدیر از استاد مرتضوی را یک وظیفه ملی دانست و گفت ایشان با چند استاد دیگر پاسداران اصلی زبان فارسی هستند و ما تداوم هویت ملی خود را مرهون ایشان هستیم. ما مجموعه‌ای از مقالات را با همت و کوشش دکتر سبحانی به افتخار ایشان چاپ کردیم.
در ادامه فیلمی از دکتر فتح الله مجتبایی درباره منوچهر مرتضوی به نمایش درآمد که دکتر مجتبایی در این فیلم به سابقۀ آشنایی خود با مرحوم استاد مرتضوی، طرز سخن گفتن، فروتنی و حس ایران دوستی آن استاد فقید اشاره کرده بود.
چسباندن برخی ابیات به عرفان حافظ
دکتر اصغر دادبه، حافظ پژوه و عضو هیأت علمی مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، نیز در این مراسم دربارۀ دکتر منوچهر مرتضوی گفت: دربارۀ این مرد بزرگ واقعاً باید گفت «از شمار دو چشم یک تن کم/ و از شمار خرد هزاران بیش» و ما امیدواریم جای هریک از این ها را ده ها فرد دیگر بگیرد.
وی افزود: دکتر مرتضوی در کتابی که برای حافظ تألیف کرده به این موضوع پرداخته آیا عشق مجازی وجود دارد یا خیر و او اثبات کرده موضوعی به نام مجاز در عشق وجود ندارد. در حقیقت شعر حافظ تأثیرگذار و زیباست و از نگاه زیبایی شناسی باید آن را بررسی کرد. زمانی که ابیات را طبقه بندی می کنیم بعضی از این ابیات به آسانی در طبقه بندی عرفانی قرار می گیرد ولی نسبت دادن برخی ابیات به عرفان چسباندن است. به عبارت دیگر عشق مجازی را درست تفسیر نکرده ایم.
این استاد دانشگاه بیان کرد: عشق در هر حال پاک و مقدس است و آنچه پاک نیست نفس پرستی است. نسبت تباین علم و جهل را می توان در نسبت عشق و نفس پرستی دانست. عشق نتیجه ادراک و علم است.
سیر تفکر استاد مرتضوی تنها تاریخ، اسطوره و حکایت نیست
منیره پویای ایرانی، استاد دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز و از شاگردان مرحوم مرتضوی نیز در این نشست بیان کرد: استاد مرتضوی در پس واژه ها در پی راه نارافته و در پی طرحی نو بود. وی معتقد بود اگر امیدی به مقصد بزرگی باشد باید راهی نو برگزینیم و بگذاریم رهروان شاهراه ها پیش تازند. وقتی با دید نمادین می نگریم به نشانه های وجه تمثیلی برون سویی و هم درون سویی در آثار استاد پی می بریم. برون سویی زبان شیرین استاد و در بخش درون سویی انسجام اندیشه استاد است که نشانه ای بارز در تمثیل است.
وی افزود: در آخرین اثر استاد قرائن بسیار مشهود است هرچند این اثر مشهود است. در زمره تفکر استاد این نکته جلوه خاصی دارد که باید به درک ناشناخته ها رسید. استاد در منظومه خود در لایه های بیرونی توقف نمی کند و با تعمق در ژرفای انسانی از هنر سخن می گوید. حاصل آن تحمل حکیمانه است که باید شیفته اسطوره شد. روی دیگر این مقوله را به این صورت باید در کتاب «مسائل عصر ایلخانان» مشاهده کرد که استاد در آن به موازات لایه های تاریخ به آنچه تاریخ مدون است دست می یابد.
به گفته این پژوهشگر سیر تفکری استاد مرتضوی تنها تاریخ، اسطوره و حکایت نیست و گاه وارد حدود عرفان و اسلام می شود و از هست های حقیقی راز می گشاید. وقتی با دیده تامل به آثار استاد می نگریم به نشانه خاصی می رسیم که شاید بتوان آنها را اندوه گسترده تأویل کرد که اشتمال بر دیروز، امروز و فردا دارد. استاد به انسان غریب در وطن می پردازد.
شخصیت استاد نمونه تفسیری است از صاحب اندیشه ای که به جوهر تاریخ در معنای گسترده آن و حوزه عمیق انسانی باعث شده که استاد به تأویل مجهز شود.
حجت الاسلام و المسلمین محمدی گلپایگانی، نیز با حضور در این مراسم به ذکر خاطره ای کوتاه اکتفا کرد .
مجله های ادبی شبیه روزنامه شده‌اند
دکتر توفیق سبحانی، معاون علمی – پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان این مراسم با بیان اینکه این بزرگداشت باید در زمان حیات استاد مرتضوی برگزار می شد، گفت: در سال 1378 دکتر محقق از من خواستند که با توجه به نزدیکی من با استاد برپایی مراسم بزرگداشتی را با ایشان مطرح کنم و زمانی که من به او این موضوع را گفتم استاد گفت من از شما و دکتر محقق سپاسگزارم ولی زمانی بیشتر سپاسگزار خواهم شد که من را از این مراسم معاف کنید.
وی افزود: استاد قریب سی سال خانه نشین بودند و در آن سال ها جوانان از نقاط دیگر برای دیدار ایشان می رفتند و از محضر استاد استفاده می کردند.
سبحانی در ادامه به بیان خاطره ای از منوچهر مرتضوی از زبان مرحوم حسن احمدی گیوی پرداخت و گفت: احمدی گیوی تعریف می کرد زمانی در خدمت استاد فروزانفر بودم . استاد فروزانفر فرمود دوره دکتری ادبیات چهار مستخرج دارد، علی اکبر فیاض، منوچهر مرتضوی و زرین کوب.
این مولوی شناس با انتقادی مجلاتی که این روزها مطالب کم مایه منتشر می کنند، گفت: متأسفانه این روزها با تنزل مجلات مواجه هستیم. افرادی کتاب یا مقاله ای می نویسند و خود را مرجع می شناسند. برخلاف انتظار این روزها مجلات وسیله ای برای استادسازی شده است و مجلات علمی و ادبی هر نوشته ای را چاپ می کنند غافل از اینکه – چه جاهلاً و چه عامداً – تفاوتی با یک روزنامه ندارند.
سبحانی در پایان تصریح کرد: استاد مرتضوی از شب بیدارماندن ها استاد مرتضوی شد و کسانی که می خواهند پا در جای استاد بگذارند لااقل کارنامه علمی او را بخوانند.
در پایان این مراسم با اهدای لوح تقدیر به خانوادۀ استاد منوچهر مرتضوی از خدمات علمی این استاد فقید قدردانی شد.
در این مراسم شخصیت‌های علمی و فرهنگی چون دکتر ثروت، دکتر موقتیان، دکتر اسماعیل آذر، حجت‌الاسلام و المسلمین هادی خامنه‌ای، آیت‌الله محمدی گلپایگانی، استاد سید عبدلله انوار و دکتر اکبر ایرانی و علاقه‌مندان به علم و ادب حضور داشتند،