میراث مکتوب- «بعضی نفرات» هزار سال هم عمر كنند، باز كم است، بس كه مفید و ارزشمند زندگی می‌كنند. دستاورد ایشان برای دیگران، تنها آثار و به اصطلاح فرآورده حیات‌شان نیست، بلكه نفس فرآیند زیست غنی و پرمایه‌شان نكته‌آموز و ارزنده است و معاصرت با ایشان را برای همه هم‌روزگارانی كه افتخار آشنایی با آنها را داشته‌اند، مغتنم می‌سازد. محمدعلی موحد، دیروز پیمانه نودوهشتمین سال عمر پرعزت و افتخارش را پر كرد و قدم در جاده نودونهم گذاشت. آنچه از این استاد كهنسال حقوق و عرفان و تاریخ و ادبیات می‌توان آموخت، تنها منحصر به نوشته‌های گران‌سنگ و آثار مكتوب فراوانش نیست.
البته ما شناخت بسیاری از بزرگان فرهنگ و ادب خودمان را مدیون استاد موحد هستیم، تحقیق‌ها و تصحیحات و ترجمه‌های دقیق و عالمانه استاد از آثار بزرگانی چون شمس تبریزی، شیخ احمد جام، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، فضل‌الله روزبهان خنجی، ابن‌بطوطه و محمدبن محمد سلطان ولد، بر تارك آثار پژوهشی در زمینه شناخت هر یك از این بزرگان می‌درخشد، همچنان كه آثار ارزنده حقوقی او در كنار نوشته‌های معتبر تاریخی و ترجمه‌های خواندنی از نویسندگانی مثل آیزایا برلین و آرتور كستلر. همه اینها با نثر و زبانی بسیار روان و دلنشین كه بی‌اغراق می‌توان آن را یكی از برجسته‌ترین نمونه‌های فارسی‌نویسی معاصر قلمداد كرد و از مطالعه هر صفحه‌اش درس‌ها آموخت.
اما چنان كه اشاره شد، غیر از همه این فرآورده‌ها، تامل‌برانگیز، نفس فرآیند زندگی موحد است. نود‌و‌هشت سال زندگی او با یك قرن تاریخ ایران معاصر شده، صد سال تكاپوی نفت‌آلود جامعه‌ای گرانبار از تاریخ در مسیری پرسنگلاخ كه از اعماق سده‌های میانه به قرن بیست‌ویك میلادی و جهان پست‌مدرن تداوم دارد، جاده‌ای از دل روستاهایی گرم و كویری به قلب كلان‌شهرهایی مدرن و شلوغ. موحد این همه را دیده و بلكه زیسته و فراتر از این دو اندیشیده و در بن‌مایه‌های آن كندوكاو كرده.
جست‌وجویی فردوسی‌وار در میراث گرانبار ایرانی-اسلامی تا دریابد كه گیتی به آغاز چون داشتند… همزمان كوششی بی‌پایان برای فهم بن‌مایه‌های اندیشه‌های فلسفی و حقوقی فرهنگ و تمدن جدید.
دوام مستدام استاد موحد در این شاهراه پر خطر، اشارتی است به پایداری میراث فرهنگی ما در رهگذار تاریخ. امری كه قطعا خودبه‌خودی و بی‌كوشش بزرگانی چون فردوسی و سعدی و حافظ و مولانا و خیام فراهم نیامده. راز این پایداری كوشش و تلاش مدام و طرد تنبلی و یأس و ناامیدی است. این قطعا تنها یكی از درس‌هایی است كه می‌توان از حیات گوهربار استاد موحد گرفت. با امید.
محسن آزموده
منبع: روزنامه اعتماد