میراث مکتوب- مرتضی رضوانفر ـ عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و پژوهشگر کتیبه‌های فارسی ـ به مناسبت ۲۵ فروردین، روز بزرگداشت عطار نیشابوری، کتیبه‌ای با شعر عطار در مسجد جمعه یا جامع هرات در اففانستان را معرفی کرده است. او در متنی که در اختیار ایسنا قرار داده، نخست به جایگاه و اهمیت این مسجد کهن با عنوان «نگین معماری هرات»، که در دسته‌بندی بزرگترین مساجد نیز قرار گرفته، اشاره کرده و نوشته است: «مسجد جمعه هرات را باید نگارخانۀ هنرهای اسلامی نامید؛ زیرا مجموعه‌ای است از نفیس‌ترین کاشی‌کاری، آجرکاری، سنگ‌کاری، گچ‌کاری و برخی دیگر از هنرهای اسلامی.
این مسجد مانند بسیاری از مسجدهای قدیمی به معابد ادیان پیش از خود ارتباط داده می‌شود و دلایلی مبنی بر وجود آتشکده و عبادتگاه آریاییان در مکان اولیه این مسجد ارائه شده است.
بنا به منابع مختلف، علت گسترش مسجد به شکل امروزی آن را به دانشمند بزرگ اهل ری، امام فخر رازی (۶۰۶-۵۴۴ قمری) منتسب کرده‌اند.
در بدو ورود به محوطه مسجد آنچه بسیار خودنمایی می‌کند وجود کتیبه‌ها و تزئینات معماری زیبایی است که بیشتر دارای هویت و شکل مستقلی از دیگری است.
از مهم‌ترین نکته‌های کتیبه‌های فارسی در مساجد و دیگر بناهای اسلامی استفاده از مضامین دینی و عرفانی در قالب اشعار فارسی است که مسجد جمعه هرات نیز از این موضوع مستثنی نیست.»
رضوانفر در ادامه هشدار داده است «خطری که جا دارد اینجا به آن اشاره کنم حذف تدریجی شعر فارسی از معماری مذهبی در ایران و منطقه است، در گذشته حضور شعر فارسی در معماری مذهبی در ایران و کشورهای همسایه امری حیاتی بود، که متاسفانه چندین دهه است دانسته و ندانسته از این شناسنامه و امضای هویتی دور شده و با ایران‌ستیزان همراه گشته‌ایم.»
این پژوهشگر که تا کنون کتیبه‌های فارسی بسیاری را در خارج از مرزهای ایران شناسایی کرده، درباره کتیبه‌های این مسجد نوشته است: «در مسجد جمعه هرات کتیبه‌های بسیاری از شعرای بزرگ فارسی همچون سعدی، جامی، سنایی، ابوسعید، امیرخسرو دهلوی و همچنین فریدالدین عطار نیشابوری که ۲۵ فروردین را روز بزرگداشت او قرار داده‌اند وجود دارد.
عطار که در طبابت و عطاری دست داشت، یکی از پرکارترین عارفان و شاعران ایرانی است.
او در حمله مغول به نیشابور کشته شد و مزارش نزدیک به مقبره خیام جای گرفت. آرامگاه او پس از تخریب، دوباره در قرن ۹ قمری توسط امیرعلی شیرنوایی بازسازی شد.
شعرای زیادی مانند مولانای بلخی، سنایی غزنوی، فیض کاشانی، صائب تبریزی، محمود شبستری و… در وصف او شعر سروده‌اند و از جمله آثار او می‌توان به منطق‌الطیر، تذکرة الاولیا، الهی‌نامه، مصیبت‌نامه، دیوان اشعار و اسرارنامه اشاره کرد.»
منبع: ایسنا