میراث مکتوب- قاسم انصاری استاد ادبیات و عرفان در دانشگاه و پژوهشگر زبان فارسی در نشست ادبی «فیروزه نشابور» که با شرکت مجازی علاقه‌مندان به علم و ادب فارسی و به مناسبت روز بزرگداشت حکیم عمر خیام در اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان قزوین برگزار شد، گفت: چه بپذیریم چه نه، شهرت ادبیاتمان را در خارج از مرزهای ایران مدیون خیام هستیم، ولی امر ناراحت کننده این است که خیام را در بیشتر کشورهای اروپایی به‌عنوان شاعری برای میخانه‌ها می‌شناسند، و به نظر بنده این بزرگترین ظلم به علم و ادب خیامی است.
خیامِ اصیل به دنیا معرفی نشده است
وی افزود: شهرت خیام به واسطه ترجمه‌هایی از رباعیات ساختی خیام به انگلیسی است که بحث‌های متعددی را نیز در خصوص عقاید و افکا راو ایجاد کردند و از این روست که معتقدم خیام معروف در دنیا یک خیام اصیل نیست و به معنای کامل حکیم عمر خیام نیست.
این استاد ادبیات و زبان فارسی عنوان کرد: به حق شایسته نیست که خیام فیلسوف و ریاضیدان ما با همه برجستگی و رتبه علمی ویژه‌ای که داشته در بین شاعران میخانه‌ای دسته‌بندی شود، و در برخی از کشورهای اروپایی میخانه‌ها را با نام او نامگذاری کنند.
انصاری گفت: اگرچه خیام بسیار شخصیت مشهوری در ادبیات جهان است اما برای ما باعث افتخار نیست، چراکه این کم کاری از سوی ما بوده است که اجازه دادیم با اشعار و رباعیات ساختگی منتسب به خیام در خصوص این بزرگمرد ایرانی تصویری ساخته شود که غیرواقعی است.
تجلی حکمت خیام در رباعیات او مشهود است
وی ادامه داد: خیام جزو دانشمندانی است که تندیس آنها در سازمان ملل نصب شده و نام او بیشتر از این که شاعر باشد، در دانشمند بودن، حکیم بودن و رتبه‌های علمی بی‌شمار او به ثبت رسیده است؛ از این رو اگر می‌خواهیم شعری از خیام بخوانیم، باید بدانیم که جلوه‌هایی از این حکمت و علم در اشعار او وجود دارد که تفاوت بیین اشعار اصیل و اشعار منتسب به او را مشخص می‌کند.
این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی گفت: در این تردیدی نیست که سرمنشا رباعی‌سرایی، از ایران بوده است ولی قطعا خیام و بابا طاهر در شکل گیری و جان افزایی به رباعی‌سرایی ایرانی نقشی اثرگذار داشتند و از این روست که با وجود تعداد محدود از رباعیات به جای مانده از خیام می‌توان آن را بهترین نمونه از رباعیات موجود در ادبیات فارسی دانست.
وی عنوان کرد: شاید شناختن رباعیات اصیل خیام یکی از مهمترین وظایف ما باشد چراکه رباعیات ساختگی که به خیام منسوب شده است، بسیار زیاد است که به او صدمه زده شده است.
حافظ، خیام دیگر است/ در یکتاپرستی خیام شکی نیست
ین استاد ادبیات و عرفان در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به برخی از عقاید نادرست نسبت به خیام گفت: بی‌انصافی است که خیام را ملحد و بی‌دین بدانیم، چراکه در جای جای اشعار او می‌توان ردی از خداشناسی و توجه او به یگانگی خداوند را یافت.
انصاری بیان کرد: خیام از نظر یک صوفی قرن هفتم یک ملحد و بی‌دین است اما او در آخرین لحظات خود نیز به توحید و یکتاپرستی باری تعالی نظر دارد که شاید بتوان در بیت «شادم که یکی را دو نگفتم هرگز» این معنا را به وضوح یافت. یعنی با اینکه ایرانی است و ادیان ایرانی در گذشته ادیان ثنوی بوده است، او به یکتاپرستی خداوند اعتقاد دارد و همین وجود رد پای خداشناسی و توجه به معارف و جهان هستی در اشعار اوست که موجب شده تا برخی از بزرگان حافظ را خیام دیگر بدانند و تاثیر خیام در زندگی حافظ را بسیار ارزیابی کنند.
این پژوهشگر زبان فارسی گفت: در بسیاری از اشعار او همین مسئله مشاهده می‌شود و اینک سوال ما این است که چطور ممکن است آدمی که در یک رباعی هم به مبدا قائل است و هم به معاد او را ماتریالیست بدانیم و از ملحد بودن او سخن بگوییم، چراکه خیام یکتاپرست و فقیه بوده است و به سوالات دینی مردم پاسخ می‌داده است.
انصاری افزود: خیام به فلسفه و ریاضیات و علم مشهور است و اگر قرار باشد در طبقه‌بندی‌های مرسوم جای دهیم، او قطعا در بین رده‌های بالای علمی جای می‌گیرد و اینک می‌بینیم که این توانمندی‌های علمی و دانش‌های خود را در داخل اشعار خود جای داده است.
منابع اصیل آثار خیام را شناسایی و به مردم معرفی کنیم
وی تصریح کرد: با وجود اینکه گفتیم در بسیاری از موارد در خصوص معرفی خیام کم کاری شده است، اما باید بگوییم که نویسندگان و پژوهشگران زیادی در سراسر کشور در دوره‌های مختلف زمانی تلاش کردند تا رباعیات اصیل خیام را شناسایی و در مجموعه‌هایی در اختیار علاقمندان قرار دهند.
این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی گفت: صهبای خرد که با تلاش مهدی امین رضوی و مجدالدین کیوانی در سال 1385 به تالیف رسیده است، نمونه خوبی از این آثار برای شناخت خیام واقعی است.
وی افزود: دکتر قاسم غنی و مرحوم محمد علی فروغی نیز در مجموعه ای که گردآوری کردند، به بیان رباعیات اصیل خیام پرداختند و منابع و مواخذی قوی برای این رباعیات ذکر کردند که مطالعه آن خالی از لطف نیست.