میراث مکتوب- مینا صدری، استادیار دانشگاه تهران با همکاری ملیحه کشیر اقدام به تألیف کتابی با عنوان «خمسه نگاری (نظام ترکیب‌بندی در نسخۀ مصور 846 ه.ق)» کرده است. این اثر از سوی انتشارات آروَن راهی بازار کتاب شده است.
صدری، ترکیب‌بندی را مسئله‌ای بنیادی در خلق آثار هنری قلمداد می‌کند و بخشی از ارزش‌های بصری نگاره‌های ایرانی را وابسته به نظام ترکیب‌بندی حاصل از هندسۀ پنهان و ساختار سنجیدۀ اجزا می‌داند.
کتاب پیش‌رو بر آن است تا نظام ترکیب‌بندی را در نگاره‌های یک نسخه بررسی کند؛ خمسۀ نظامی موجود در کتابخانۀ بریتانیا، که در تاریخ 846 ه.ق/1442 م. کتابت شده و یکی از ارزشمندترین نسخه‌های مصوَّر تاریخ هنر ایران است. نگاره‌های آن انتخاب مناسبی برای این پژوهش است.
صدری در مقدمۀ خود دربارۀ دلایل انتخاب این نسخه برای پژوهش خود نوشته است: «این نگاره‌ها در دوره‌های متعدد و مکاتب مختلف، به‌تدریج در طیّ حدود یک قرن به نسخه اضافه شده‌اند. این ویژگی فرصت مناسبی را برای مطالعۀ تطبیقی فراهم نموده است».
کتاب حاضر در پنج فصل تدوین شده و تلاش دارد ساختار ترکیب‌بندی نگاره‌های این نسخه را تحلیل کرده و با هم مقایسه نماید.
در فصل نخست که «تعریف واژگان نظام ترکیب‌بندی در نگارگری» نام دارد، به تعریف واژگان ترکیب‌بندی در سنّت تصویر‌گری نقاشی ایرانی پرداخته شده است. نویسنده در فصل دوم با نام «مکاتب و نگارگران خمسۀ نظامی 1442م /846 ه.ق» به معرفی مکتب هرات، کمال‌الدین بهزاد، مکتب تبریز صفوی (نیمۀ نخست سدۀ شانزدهم م./ دهم ه.ق) و مکتب اصفهان (1598-1722 م./ 1101-1007 ه.ق) پرداخته است.
نگارندگان در فصل سوم به بررسی خمسۀ نظامی همّت گمارده‌اند. در این فصل پس از مروری بر پیشینۀ کتاب‌نگاری و مصوَّرسازی نسخ خمسۀ نظامی در تاریخ نگارگری ایران، به معرفی خمسۀ نظامی (846 ه.ق/ 1442 م.) پرداخته‌اند.
بنا به گفتۀ صدری، بخش اصلی کتاب فصل چهارم است که «تجزیه و تحلیل و ترکیبب‌بندی خمسۀ نظامی846 ه.ق/ 1442 م» نام دارد. هشت نگارۀ «سلطان سنجر و پیرزن»، «خسرو بر در قصر شیرین»، «مجنون در کعبه»، «نبرد اسکندر و دارا»، «مرگ دارا»، و «نوشابه تصویر اسکندر را به او نشان می‌دهد»، از جمله نگاره‌های بررسی شده در این فصل است.
در فصل پایانی کتاب «خمسهنگاری» نیز نظام ترکیب‌بندی نگاره‌ها و تحول ترکیب‌بندی در آن‌ها بررسی شده است.
«خمسه نگاری (نظام ترکیب‌بندی در نسخۀ مصور 846 ه.ق)» نوشتۀ مینا صدری و ملیحه کشیر از سوی نشر آروَن به قیمت 125 هزار تومان منتشر شده است که با توجه به این که کتاب مصور رنگی نیست و جلد آن هم شومیز است، بهای بالایی دارد!
مریم مرادخانی