خلیج فارس در «مسالک الممالک» اصطخری / نقشه‌های تاریخی خلیج فارس

میراث مکتوب- نوشاد رکنی، رییس اداره کتابخانه و موزه ملی ملک و دانش‌آموخته مرمت از مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی و ایران‌شناسی (گرایش نسخه‌شناسی) دانشگاه شهید بهشتی است و در سال‌های گذشته با سازمان میراث فرهنگی، فرهنگستان هنر، کتابخانه و موزه ملی ملک و دانشنامه تاریخ معماری ایرانشهر همکاری داشته است، وی درباره اهمیت نسخه خطی «مسالک‌الممالک» در بازنمایی خلیج فارس می‌گوید: خلیج فارس، نامی پاینده است که در گذر سده‌ها، برای همه مردمان ساکن پیرامون آن و برای دیگر ملت‌ها نیز شناخته شده است.

وی ادامه داد: نسخه خطی «مسالک‌الممالک» اصطخری (ابن خردادبه) در کتابخانه و موه ملی ملک نگهداری می‌شود. همچنین یکسری از نقشه‌ها را می‌توانید در سالن تاریخ علم ببینید که به بحر فارس و دریای پارس در این نسخه‌های خطی اشاره شده است؛ این واژه‌ها می‌تواند کمک بسیاری به شناساندن بیشتر خلیج فارس کمک کند. برخی از سفرنامه‌ها نیز در کتابخانه ملک وجود دارد که به خلیج فارس اشاره شده و متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی است.

رکنی بیان کرد: شواهد فراوان تاریخی از سپیده‌دم تاریخ تاکنون برای نام خلیج فارس وجود دارد. کتاب‌هایی کهنی همچون «مسالک‌الممالک» (راه‌های کشورها) در تاریخ و جغرافیا یا جغرافیای تاریخی اثر ابواسحاق ابراهیم بن محمد اصطخری از جغرافیانویسان سده چهارم هجری- که نسخه‌ای از آن به شماره ۵۹۹۰ در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود- از مستندترین این شواهد به شمار می‌آیند.

وی افزود: این گواه‌های روشن و مستند تاریخی و دگرگونی‌های دوران معاصر با رویدادهایی همراه بوده که موجب شده پاره‌ای کشورها به پشتوانه منابع نویافته مالی، به خود اجازه دهند این حقیقت تاریخی را تحریف و نام‌هایی برساخته و بی‌پایه جعل کنند. نام خلیج‌فارس اگرچه به پشتوانه اسناد انکارناپذیر هنوز اصلی‌ترین و پرکاربردترین نام برای این پهنه آبی است و بهتر است به مناسبت روز ملی خلیج فارس، اسناد و شواهدی را بازخوانیم که امروز در بایگانی‌های اسنادی و مجموعه‌های تاریخی داریم.

کتابخانه و موزه ملی ملک گنجینه‌ای ارزشمند از نقشه‌های تاریخی، بازگشته به سده‌های هفدهم تا نوزدهم میلادی را در خود دارد که خلیج فارس در همه آن‌ها یگانه نامی بوده که برای این دریا ثبت شده است. این آثار از آن‌رو اهمیت فراوان دارند که نه از سوی ایرانیان، که، به دست مردمان دیگر کشورها با رویکردهای علمی و بی‌طرفانه پدید آمده‌اند.

در ادامه شماری از نقشه‌های تاریخی که در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود مشاهده می‌کنیم:

۱- نقشه شماره ۴۰: خلیج فارس، ترسیم شده به سال ۱۷۶۵ میلادی توسط جهانگرد، نقشه‌نگار و ریاضی‌دان آلمانی «کارستن نیبور» به زبان لاتین (چاپ سال ۱۷۸۷ م، پاریس) ‌

۲- نقشه شماره ۵۴: نقشه ایران، ترسیم شده توسط جغرافیادان و ناشر اهل هلند «پیتر فان‌در» به زبان لاتین (چاپ سال ۱۷۲۵ م، پاریس

۳- نقشه شماره ۷۵: نقشه ایران، ترسیم شده توسط نقشه‌نگار فرانسوی «Guillaume De L’Isle» به زبان فرانسه (چاپ سال ۱۷۲۴ م، آمستردام)

۴- نقشه شماره ۸۵: نقشه امپراطوری ایران (و استانهای آن در زمان هخامنشیان)، ترسیم شده توسط «Pierre Moulart Sanson» به زبان لاتین (چاپ سال ۱۷۲۱ م، پاریس)