میراث مکتوب – محمدتقی خان معروف به سها از شاعران قرن سیزدهم و از معاصران محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار بود.
از محل و تاریخ تولد وی آگاهی در دست نیست. ولی وفات او را در سال 1269 هجری قمری دانسته اند. در تذکره های قرن سیزدهم شرح احوالش نیامده و اطلاعات اندکی که در دست است با توجه به اشعار و آثار باقی مانده از وی است.
آثاری که از وی باقی مانده دارای اشعار متوسطی هستند. دیوان اشعارش به خط نسخ و نستعلیق نوشته شده است و ظاهراً در زمان حیات او استنساخ شده است. آثار به جای مانده از وی نسخه های خطی هستند که فاقد نام کاتب و تاریخ کتابت است. دیوان اشعار وی شامل قصاید، غزلیات و رباعیات می باشد.
از دیگر آثار او دو مثنوی به نام های حکایت عشق قابل و معشوق ناقابل و دیگری، حکایت معشوق قابل و عاشق معشوقۀ قابله به صورت نسخۀ خطی موجود است که مثنوی اول در 293 بیت و بر وزن و بحر مثنوی مولانا و منظومۀ دوم در 501 بیت و بر وزن بحر خسرو و شیرین نظامی است.
در این پژوهش هر دو مثنوی اخیر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در واقع از آن جایی که سراینده در منظومۀ اول در عشق و رسیدن به وصال ناکام مانده، مثنوی دوم را ادامه و به صورت مکمل منظومۀ اول می سراید. سها در منظومۀ دوم با آوردن ترکیب ها و تشبیهات و استعاره های زیبا، توصیف دشت و کوه و مرغزار و سایر صحنه ها داستان را جذاب تر و دل انگیزتر از منظومۀ اول سروده است.
رمزپردازی و عناصر سمبلیکی که در مثنوی اول بخش فراوانی از منظومه را گرفته است، در بخش دوم وجود ندارد. ابیات مثنوی بسیار روان، استوار، محکم و همچون رودی زلال است که همه چیز را در آن شفاف می توان دید.
محمدتقی خان سهای شیرازی، حکایت عاشق قابل و معشوق ناقابل، مقدمه و بازخوانی نسخۀ خطی: حسن شعبانی آزاد، تهران، تکدرخت، 126 صفحه، قطع: رقعی، شمارگان: 1000، مبلغ: 80000 ریال، 1394.