میراث مکتوب- مقالۀ چهارم کتاب «جُمَل الفلسفة» دربارۀ موسیقی نوشتۀ محمد بن علی‌بن عبدالله بن محمد هندی (زنده در 533 قمری) به کوشش محمدتقی حسینی تصحیح و از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
حسینی در پیشگفتار خود بر این اثر و با اشاره به اینکه جمل الفلسفة اثری یگانه، کهن و به خط نویسنده است، و دارای مقالهای دربارۀ دانش موسیقی، اضافه کرده است که در نتیجۀ پژوهش‌های انجام شده از سوی وی این نسخه دومین اثر به جامانده دربارۀ موسیقی است که تصمیم به نشر آن گرفته است.
بنا به نوشتۀ مصحح این اثر در دو بخش سامان یافته است. بخش نخست آن در بیان نویسندۀ اثر،نسخۀ اثر و نسخه‌شناسی آثار کتابت شده پیش از تاریخ کتابت نسخۀ جمل الفلسفة است.دومین بخش نیز ترجمۀ فارسی و متن تصحیح شدۀ عربی اثر است همراه با تصاویر نسخۀ خطی آن.
حسینی نوشته است: «متأسفانه از زندگانی نویسنده (محمدبن عبدالله‌بن محمد هندی) با اینکه در منابع به اندازۀ توان جستجو کردم آگاهی چندانی به دست نیاوردم و تنها منبع در دست همین کتاب جمل الفلسفة اوست که با مطالعۀ آن به مرتبۀ علمی و دانش وی می‌توان پی برد».
بنا به اذعان این مصحح و با آنچه در این نسخه از احوالات نویسنده جمل الفلسفة دریافت کرده است، وی از جمله حکما و چند دانشیان بوده است که بر علومی چون فلسفه، منطق، هندسه، نجوم، ریاضیات و الهیات احاطه داشته است. جمل الفلسفة کتابی است در اقسام علوم، البته متفاوت از روش فارابی در احصاءالعلوم و خوارزمی در مفاتیح العلوم و ابن‌سینا در الشفاء.
حسینی در شرح این اثر نوشته است: «محمدبن علی هندی جمل الفلسفة را در علم فلسفه مشتمل بر هفت مقاله و در تعریف علم فلسفه، هندسه، نجوم، موسیقی، منطق، علم طبیعی و علم الهی، به شیوۀ پرسش و پاسخ، نوشته است».
همانطور که در ابتدا آمده است، محمدتقی حسینی از میان مقالات این اثر به تصحیح مقالۀ چهارم درباب موسیقی همت گماشته است. از منظر این مصحح هر چند محتوای این مقاله برگرفته از آثار گذشتگان چون موسیقی الکبیر فارابی، جوامع علم الموسیقی شیخ الرئیس و به‌ویژه رسالۀ موسیقی اخوان‌الصفاء است اما قدمت تألیف،تاریخ کتابت و نیز افزوده شدن اثری دیگر بر داشته‌ها و دانسته‌هایمان در علم موسیقی ایرانی، علی‌رغم تکرر برخی مطالب آن، بر اهمیت آن خواهد افزود.
با توجه به این که کتاب براساس پرسش و پاسخ نوشته شده، در ابتدای مقالۀ چهارم کتاب جمل الفلسفة در باب موسیقی نیز سه پرسش بنیادین دربارۀ چیستی موسیقی،موسیقار و موسقار عنوان شده است. از موسیقی به غنا یاد شده و منظور از موسیقار و موسقار نیز به ترتیب مغنّی و آلت غناء است.
در ادامه نیز هندی، پرسش‌های غنا چیست؟ و لحن چیست؟ را مطرح کرده و سپس از اصوات، و انواع آن و نیز اقسام اصوات سؤال به میان آورده است. علت ایجاد الحان، زمان درنگ صدای نغمه در گوش و همچنین کامل‌ترین ساز موسیقی از جمله دیگر پرسش‌هایی است که نگارنده مطرح کرده است.
کتاب «جُمَل الفلسفة» در پایان علاوه بر کتابنامه مزین به تصویر نسخه مقاله چهارم در باب موسیقی است.
تصحیح کتاب «جُمَل الفلسفة» (مقالۀ چهارم دربارۀ موسیقی ایرانی) اثر محمدبن علی‌بن عبدالله‌بن محمد هندی، با تصحیح محمدتقی حسینی، از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است و به بهای 45 هزار تومان به فروش می‌رسد.
علاقه‌مندان برای دریافت این اثر می‌توانند به فروشگاه انتشارات توس مراجعه کنند و یا از طریق شماره تلفن 66490612 داخلی 105 با واحد فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی