میراث مکتوب – در خصوص بزرگان تاریخ نظیر شاهان، وزرا، رجال سیاسی، ادبا، فقها، علما و… از دیرباز تا كنون آثار مستقلی تدوین و تصنیف شده و بعضاً نیز در مطاوی آثارتاریخی و كتابشناسی بدان ها پرداخته شده است.
از زمره این قبیل آثار باید از كتبی نام برد كه به طبقه دستوران (صدوران یا وزراء) پرداخته اند و می توان آن ها را در یكی از اقسام نثر فارسی مسمی به دستورنامه ها طبقه بندی كرد. مقصود از این نوع خاص، آثاری اند كه یا به مثابه كتب تاریخ عمومی از پیش ازاسلام تا عصر مولف را از منظر شناخت وزرا بررسیده و یا اینكه اختصاصاً یكی از ادوار تاریخی را مطمح نظر قرار داده اند. پیشینه این گونه آثار به پس از اسلام برمی گردد. در ادبیات عرب كتبی نظیر الوزراء و الكتاب الجهشیاری و تاریخ فخری ابن الطقطقی داعیه دار این قسم ادبی به شمار می روند. در ادبیات فارسی نیز نگارش دستورنامه ها از قرن ششم متداول شده و تا سده های اخیر ادامه یافته است. برخی از این قبیل آثار عبارت اند از: تاریخ الوزراء نجم الدین قمی، نسائم الاسحار ناصرالدین منشی كرمانی، آثارالوزراء عقیلی و… . دستورنامه ها از جهات تاریخی، اجتماعی، سیاسی و ادبی از اهمیت بسزایی برخوردارند. تعدادی از آثار این نوع ادبی تصحیح و طبع شده و برخی هنوز در كسوت نسخ خطی و چاپ سنگی باقی مانده اند. نگارنده در این نوشتار كوشیده ضمن احصاء دستورنامه های فارسی به بررسی و بیان خصایص این دسته آثار از منظر ساختاری، محتوایی بپردازد.
متن کامل این مقاله که در نشریۀ زبان و ادب فارسی (سال هفتادم، شماره 236، پاییز و زمستان 1396) منتشر شده است اینجا بخوانید.