میراث مکتوب – توضیحات رشیدی (2 ج) (دفتر اول از مجموعه رشیدیه) تألیف رشیدالدین فضل‌الله همدانی به تصحیح هاشم رجب‌زاده از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری سازمان میراث فرهنگی منتشر شد.
رشیدالدین فضل اللّه همدانی (متولّد حدود ۶۴۸هـ/۱۲۵۰م. و مقتول به سال ۷۱۸هـ/۱۳۱۸م.) طبیب، مورّخ، دیوانسالار، و وزیر سه پادشاه سلسلۀ ایلخانی، و طراح اصلاحات گستردۀ اداری، لشکری، و حکومتی در دورۀ غازان خان ، بیش‌تر به اعتبار تألیف‌ها و تصنیف‌های گسترده و متنوّعی که از وی به یادگار مانده و نیز سیاست کشورداری او و اثری که در بازآوردن شیوۀ ایرانیَ مُلکداری در حکومتِ جانشینان هولاگوُ در این سرزمین داشته آوازه یافته است. سوای جامع الّتواریخ که نخستین تاریخ جامع عالَم شناخته شده، و کتابها و مقاله های علمی او در معارف گیاهی و کانی و نامه های بازمانده از او که سرشار از فواید اجتماعی و ادبی و تاریخی است، مجموعۀ رساله های وی گنجینه ای سرشار از معارف ایرانی و اسلامی و حاوی مباحث فراوان در علوم قرآنی و کلامی است. او پس از فراغت یافتن از تألیف و تدوین جامع التواریخ، و به تشویق ایلخان اولجایتُو، به نگاشتن رساله‌ها در شرح معانی و بسط معارف قرآنی پرداخت، و این رساله ها را نخست در چهار کتاب مجموعۀ رشیدیه (توضیحات، مفتاح التفاسیر، مباحث سلطانیه، و لطایف الحقائق) مرتّب ساخت (حدود سال ۷۰۷هـ)، و پس از آن نیز کتاب بیان الحقائق را از هفده رسالۀ کلامی دیگر فراهم آورد (حدود سال ۷۱۱هـ).
مجموعۀ رشیدیه بخشی است از مجموعۀ عظیم ترِ آثار تألیف و تصنیف رشیدالدین فضل الله موسوم به جامع التصانیف رشیدی و شامل آثار متنوّع او در شرعیّات و معارف الهی، تاریخ، جغرافیای عالم، طب، داروهای ختایی، و سیاست ختایی (چینی)
رشیدالدین فضل الله در بیش‌تر سالهای پادشاهی غازان خان (که در سالهای۶۹۴/۱۲۹۵ تا ۷۰۳/۱۳۰۴ بر تخت بود) و سراسر روزگار حکومت اولجایتو (سالهای ۷۰۳/۱۳۰۴تا ۷۱۶ /۱۳۱۶) با سیاست و تدبیر شایسته امور مملکت پهناور و پُرآشوب ایلخانان را اداره می‌کرد، و همزمان به کارهای اصلاحی و رفاه مردم و حمایت از علما و ترویج علوم و صنایع هم می‌رسید. بسیاری از اصلاحات چهل‌گانه که رشیدالدین در چهل حکایت در بخش آخر «تاریخ مبارک غازانی» در کتاب جامع التواریخ خود وصف کرده و آنها را به غازان خان نسبت داده، در واقع حاصل اندیشه و تدبیر و تلاش خود او بوده است؛ امّا یک سال پس از برنشستن ابوسعید به ایلخانی (۷۱۶ تا ۷۳۶هجری/۱۳۱۶ تا ۱۳۳۵م.) توطئۀ رقیبان و حاسدان به عزل و سپس قتل این وزیر مدَبّرِ دانشمند انجامید (جمادی‌الاوّل ۷۱۸ هـ/ژوئیه ۱۳۱۸).
عمارت دوستی رشیدالدین فضل‌الله در رساله ها، نامه‌ها، و دیگر نوشته های وی نمایان، و در تاریخ معروف است؛ و وقفنامۀ رَبع رشیدی شرحی دقیق و استادانه از بزرگ‌ترین بنیاد خیر اوست.
توضیحات رشیدی، کتاب اوّل مجموعۀ رشیدیه، شامل فاتحه و دیباچه و نوزده رساله با عنوانهای زیر است: ۱) در تفسیر تسمیه شریفه ۲) در تقسیم موجودات ۳) در شرح تقسیم موجودات ۴) در تفسیر آیه قالوا سبحانک ۵) در تفسیر آیه و یسألونک عن الروح ۶) در تفسیر آیه الست بربّکم ۷) در تفسیر سوره الکافرون ۸) ذیل تفسیر سوره الکافرون ۹) در بیان احوال معارضین مفترین ۱۰) در بیان تحقیق معراج ۱۱) در شرح حدیث الارواح جنود مجنّده ۱۲) در شُعَبِ نبی علیه السلام و تفسیر سورۀ الکوثر ۱۳) در بیان فضایل امیّ بودن رسول اکرم ۱۴) در جواب معارضان حجّة‌الاسلام غزّالی، ۱۵) در بیان فضلیت عقل بر علم، ۱۶) در بیان شرّیری، ۱۷) در بیان خوابهایی که مصنّف دیده بود، ۱۸)، در بیان حال قربان (فدیه کردن گاو)، ۱۹) در عذر حکما (عذر اشتیاه‌ها در سخن و بیان پرهیز از به خود بستن سخن دیگران).
چنان که در کتابهای دیگرِ مجموعۀ رشیدیه و بیان الحقایق، مصنّف توضیحات رشیدی فهرست دقیقی از مطالب و مباحث هر رساله، که آن را «فواید» خوانده، در آغاز این کتاب آورده است.
رساله های رشیدالدین فضل‌الله، جدا از مباحث دینی و کلامی، ما را با دانش های گوناگون، گوشه‌هائی از تاریخ عهد او، شیوۀ مُلکداری، احوال اجتماعی و زندگی مردم، آداب و رسوم، عقاید عامه، امثال و حِکَم، و نیز شعر و ادب پارسی و عربی آشنا می سازد؛ زیرا که بهره هائی از این دانستنی ها را را در میان سخن آورده، و برای بیان مقصود خود از تمثیل های زیبا و گویهآ حکایات، و امثال و حِکَم پندآموزِ فارسی و عربی بهره گرفته است. بسیاری نکته‌های تاریخی نیز در این رساله‌ها می‌یابیم. نثر رشیدالدین روان و آسان فهم و دور از رمز و کنایه و تکلّف و تصنّع است، هرچند که گه گاه جمله ها و عبارات رساله‌های او بیش از اندازه بلند است. سرعت مصنف مجموعۀ رشیدیّه در نگارش رساله های این مجموعه شگفتی آور است، و خود شرح داده که سه کتاب نخست آن را در مدت حدود هشت ماه تصنیف و تدوین کرده، و در این کار از هر فرصتی در میان مشغلۀ فراوان خود بهره برده است.
اساس تصحیح کتاب حاضر، نسخۀ نفیس خطّی مجموعۀ رشیدیه (حاوی کتابهای چهارگانۀ توضیحات، مفتاح التفاسیر، مباحث سلطانیه، و لطایف الحقایق) در موزه و کتابخانۀ کاخ گلستان در تهران است که در زمان حیات رشیدالدین فضل الله در سال ۷۰۸ هـ/۱۳۱۸م. کتابت شده است.
توضیحات رشیدی (2 ج) (دفتر اول از مجموعه رشیدیه)، رشیدالدین فضل‌الله همدانی، مصحح: هاشم رجب‌زاده مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری سازمان میراث فرهنگی، شمارگان: 500 ، بهاء 110000 تومان.